قارچ دکمه ای به دلیل ویژگی خاص فیزیولوژیکی خود باید در بستر و محیط مناسب نگهداری و پرورش داده شود. این بستر که در اصطلاح تخصصی کمپوست Compost نامیده می شود، دارای ترکیبات غذایی مورد نیاز میسیلیوم قارچ است که به تدریج و در طول رشد میسیلیوم وتوسط فعالیت آنزیمی آن استحصال و جذب می شود. در ادامه به شرح و تفسیر حمل استاندارد کمپوست قارچ خواهیم پرداخت.
برای تهیه این بستر از ضایعات سایر بخش های کشاورزی مثل کلش گندم آبی، کود مرغ گوشتی و بهمراه مقداری سنگ گچ و آب فراوان استفاده می شود. تهیه این بستر با توجه به حساسیت بسیار بالایی که میسیلیوم قارچ دکمه ای به محیط رشد و مواد غذایی مورد نیاز خود دارد، فعالیتی سخت، پیچیده، حساس و هزینه بری است.
در گذشته تمامی این فعالیت توسط نیروی انسانی و کارگران و با استفاده از ابزار ساده و به مدت طولانی(23تا20روز) انجام می شد که نتیجه آن تولید کمپوست قارچ و بستر رویشی با کیفیت پایین، راندمان تولیدی حداقلی (5تا7% وزن کمپوست مصرفی) و بهمراه انواع بیماری ها و آفات بوده است.
در اوایل دهه 80 شمسی با بهره گیری و کپی برداری از صنعت پیشرو اروپا توسط فعالان صنعت قارچ کشور، به خدمت گرفتن مشاورین برجسته صنعت قارچ اروپا و نتایج قابل توجه بدست آمده در راندمان کمی و کیفی تولید کمپوست و قارچ، مشخص گردید که کمپوست رکن اصلی و حیاتی تولید قارچ و شاهرگ حیاتی صنعت قارچ است و بر همین اساس اصلاحات و ورود نوآوری های بیشتر از اروپا به سمت کشور با جدیت بیشتری ادامه پیدا کرد.
بدون اغراق باید پذیرفت با ارتقاء در سیستم تولید کمپوست که نتیجه آن رشد قابل توجه در کمیت و کیفیت کمپوست تولیدی بوده میزان بهره برداری و برداشت قارچ در تن کمپوست مصرفی نیز رشد قابل توجهی را نشان داده به شکلی که سبب شده تا ایران در سال های اخیر به یکی از 10 کشور برتر تولید کننده قارچ جهان تبدیل شود. در این خصوص تغییرات و اصلاحات لازم در بذر و خاک پوششی مصرفی، سالنهای پرورش و تاسیسات و ادوات لازم در امر تولید به همراه ارتقاء در دانش تولید در این سیر صعودی اثرات انکار ناپذیری نیز داشته است.
توجه ودقت در انتخاب مواد اولیه مصرفی تولید، استفاده از سازه های جدید در ساخت کمپوست( تونل و بونکر) بهمراه تاسیسات مهندسی شده بسیار دقیق و به خدمت گرفتن ماشین الات و ادوات گوناگون در ساخت کمپوست بهمراه سیستم های دقیق کنترلینگ، مهمترین دستاوردهای انتقال دانش و امکانات روز دنیا به صنعت قارچ کشور بوده است.
متاسفانه نکته بسیار مهم که در صنعت بدان بی توجهی شده است، روش صحیح انتقال کمپوست مرغوب تولیدی از واحد تولید کمپوست به مزارع پرورش بویژه در ماه های گرم سال، پس از صرف هزینه های کلان در جهت تولید کمپوست است . عوامل گوناگون از جمله عدم آگاهی لازم پرورش دهندگان قارچ از این موضوع، عدم وجود امکانات و وسایل مناسب برای حمل و انتقال و عدم وجود سازوکار مناسب در جهت رفع این معضل سبب شده تا انتقال کمپوست در پایین سطوح کیفی ممکن از حیث کامیون های حمل مناسب، نحوه بارگیری صحیح آن، زمان بارگیری و طول مدت انتقال از واحد تولید کمپوست به محل مصرف صورت گیرد.
روش نادرست و بدور از استانداردهای لازمه در خصوص انتقال کمپوست سبب می شود تا بویژه در مسافت های طولانی ، صدمات جبران ناپذیری به ترکیبات شیمیایی، اسپان درون کمپوست ، بافت و ساختمان کمپوست وارد شده و به دلیل فشردگی بیش از حد الیاف کمپوست و افزایش دما کمپوست تولیدی دچار نقصان کیفی شدیدی شود.
دیده شده است که علیرغم دمای مطلوب در زمان بارگیری محموله کمپوست(23-20درجه سانتیگراد)، به دلیل عدم رعایت نکات ذکر شده فوق دمای کمپوست در زمان تحویل در مقصد به مرز 30-35 درجه رسیده است و از آنجا که دمای بالای 28 درجه به مدت طولانی سبب اسیب میسیلیوم قارچ می شود، این رخ داد سبب خسارت به خریدار کمپوست و اختلاف بین تولید کننده و مصرف کننده کمپوست خواهد انجامید، در حالی که مشکل شخص دیگر و جای دیگری بوده است.
حال که کیفیت کمپوست تولیدی کشور با صرف هزینه های کلان و بهره مندی از نظرات مشاوران برجسته بین المللی در حد مطلوب و استانداردهای قابل قبول رسیده است، بی انصافی است با عدم رعایت نکات کوچک ولی مهم در حمل کمپوست سبب کاهش تولید بویزه در ایام خوب بازار شویم.
مهمترین نکات در حمل کمپوست بویژه در شش ماه اول هرسال به شرح ذیل است:
سالن، مقدمات افت دمای کمپوست را در سریع ترین زمان ممکن بوجود آورید.
١- توصیه می گردد در فصل گرم سال بمنظور اطمینان از سلامت کمپوست خریداری شده، کمپوست مستقیما از واحدهای تولید کننده مطمئن و یا نمایندگان ایشان تهیه و از خرید کمپوست از طریق واسطه ها پرهیز گردد.
٢- توصیه می گردد تا عملیات انتقال کمپوست از محل تولید کمپوست تا داخل سالن پرورش در ساعات مناسب روز از حیث گرما و شدت تابش آفتاب (به عنوان مثال ساعت ۱۶ به بعد) و در کوتاه ترین مدت زمان ممکن صورت گیرد.
٣- توصیه می گردد برای مسافت های کوتاه بلافاصله پس از بارگیری توده کمپوست در ماشین های اطاقدار و مناسب انتقال، سطوح و اطراف توده کمپوست بارگیری شده با مواد محافظ مناسب مثل ورق های پلی استایرن (یونولیت) با ضخامت ۱۰ سانتیمتر پوشیده سپس چادر بر روی آن کشیده و در ادامه به نحو مناسب توده کمپوست به همراه ورق های حفاظتی در ماشین حمل مهار گردد. پیشنهاد می گردد تا در این فصل از سال از انتقال کمپوست به شهر های دور پرهیز گردد در صورت الزام به انتقال توصیه می شود از کامیون های مناسب یخچال دار و حفظ دمای ۲۰- ۲۲ درجه سانتیگراد در طول مسیر استفاده شود.
۴- در طول اجرای عملیات انتقال کمپوست، سعی شود تا از قرار گرفتن محموله کمپوست در معرض تابش مستقیم آفتاب و یا جریان هوای گرم پرهیز گردد. در این ارتباط توصیه می گردد پوشش و یا سایه بان های ثابت و یا متحرکی را از قبل تهیه نموده تا در صورت توقف اجتناب ناپذیر کمپوست در محوطه سالن ها، بلوک های کمپوست در معرض تابش مستقیم آفتاب – حتی به مدت کوتاه – قرار نگیرد.
نکته: حتی توقف بمدت کوتاه در ساعات بسیار گرم تابستان و در زیر تابش مستقیم آفتاب سوزان قادر خواهد بود تا توان رویشی دانه های اسپان موجود در لایه سطحی بلوک ها را از بین برده و آنها را به ماده غذایی ایده آلی برای قارچ های ساپروفیت تبدیل نماید.
۵- بهترین دمای کمپوست در زمان تحویل از واحد تولید کننده کمپوست ۲۰ -22 درجه سانتیگراد باشد. در صورتی که دمای کمپوست بیش از دمای پیشنهادی باشد اجرای دقیق و بند به بند توصیه های ارائه شده بعدی در دستور کار قرار گیرد.
6- توصیه می گردد به محض ورود کمپوست به مزرعه پرورش توده کمپوست به داخل سالن های پرورش و روی طبقات قرار گیرد. در حین اجرای عملیات قراردادن بلوک ها در طبقات، اگر بر روی سطوح بالائی بلوک پانچ ویژه تبادلات هوا مشاهده نگردید بلافاصله اقدام به ایجاد سوراخ هائی با قطر حدود ۵ میلی مترو به تعداد ۲۵ – 2۰ عدد در هر بلوک گردد. در ادامه این بخش بلافاصله پارامتر های رشدی را در دامنه استانداردهای تعریف شده (دمای کمپوست ۲۴- ۲۶ درجه، دمای هوا ۲۱ – ۲۳ درجه، رطوبت نسبی سالن ۹۵-۹۰ درصد، غلظت CO۲ در حدود ۵۰۰۰ پی پی ام) در سالن ایجاد نمائید تا شرایط رشد برای میسیلیوم های موجود در کمپوست مهیا گردد.
۷- در صورتی که علیرغم اجرای توصیه های فوق افزایش دمای کمپوست حادث گردید، توصیه می گردد با اتخاذ روش های مناسبی از جمله قراردادن بلوک ها بر روی طبقات با فاصله به شکلی که هوا براحتی در بین بلوک ها جریان داشته باشد) و ایجاد دمای پایین هوا در سالن شرایط را کاهش سریع تر دما مهیا کنید.
نکته:کاهش دمای هوا سالن به مدت چند ساعت پیش از ورود توده کمپوست در ماه های گرم سال در مدیریت دمای کمپوست بسیار موثر است.
۸- توصیه می گردد تا در روزهای ابتدائی رشد (روز ۱-۳ پس از ورود کمپوست به سالن) عملیات سربرداری یا Top off انجام گردد. در این رابطه باید اذعان داشت توصیه فوق در مزارع و سالن های پرورش با امکانات متفاوته می تواند تغییر یابد. لذا بهتر آنست که در خصوص زمان سربرداری مناسب با متخصصین مجرب مشورت گردد.
در خاتمه باید پذیرفت صرف هزینه کوچک در انتقال ایده ال کمپوست به واحد پرورش در حقیقت هزینه محسوب نمی شود بلکه پرداختی است که سبب حفظ کیفیت و افزایش راندمان تولید با توجه به مشکلات فصل گرم سال است. در چنین حالتی که کمپوست با کمترین صدمه و آسیب به کیفیت آن به دست مصرف کننده نهایی برسد، نتیجه چیزی جز تولید بهتر، کاهش مشکلات اقتصادی و افتخاری برای صنعت قارچ کشور خواهد بود.در این راستا استفاده از کامیون های با اطاق عایق دار و برای مسافت های طولانی استفاده از کامیو نهای یخچال دار مناسب می تواند تا حد قابل قبولی از خسارات احتمالی به کمپوست کاسته و در این بین طی مسافت بین واحد تولید کننده و مصرف کننده کمپوست باید در حداقل زمان ممکن و کم ترین توقف صورت گیرد.
سردبیر
