آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ برای بررسی کیفیت و پارمترهای آن انجام می‌شود. کیفیت کمپوست قارچ با کیفیت محصول و میزان تولید آن رابطه مستقیم دارد. بنابراین آنالیز کمپوست قارچ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
تاریخچه آنالیز کمپوست قارچ در ایران
تا سال 1378 فقط یک مزرعه پرورش قارچ دکمه ای در ایران، دارای آزمایشگاه آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ بود که به واحدهای متقاضی خدمات ارائه می‌کرد. متأسفانه به دلیل فاصله واحدها با واحد مذکور و عدم رعایت شرایط خاص نگهداری و انتقال نمونه به آزمایشگاه، عموماً نتیجه آنالیزها صحت چندانی نداشت. از طرفی، آگاهی به موقع از نتیجه آنالیز شیمیایی کمپوست(مواد اولیه)، نظیر کود مرغی، مکمل‌ها و مراحل مختلف فرآیند کمپوست‌سازی جهت تهیه فرمول کمپوستِ قارچ در زمان مناسب میسر نبود.
غالباً تولیدکنندگان بدون اطلاع از نتیجه نهایی آنالیز شیمیایی، به صورت تجربی اقدام به تولید می‌نمودند. عملا، نتایج حاصله در حد یک گزارش صرف، کمک چندانی به تولیدکننده نمی‌کرد. با شرایط زمانه، همچنان سیر آزمون و خطا ادامه داشت.
در همین سال با حمایت مدیریت قارچ‌صدف و مشاوره با اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و مؤسسه آب و خاک، روش‌های آنالیز شیمیایی کمپوست به صورت کاملاً منحصر به فرد و با دقت بالا و توانایی ارائه فاکتورهای رطوبت، اسیدیته، ازتِ‌کل، آمونیوم، کربن آلی، نسبت به کربن به ازت در کمتر از چهار ساعت در محل مزرعه به تولید آن محقق گردید.
اهمیت آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ
بستر رویش قارچ دارای مقادیر مختلفی از مواد معدنی، آلی و موجودات زنده است. ما تا حد امکان به معرفی مواد آلی و مؤثر طی فرآیند کمپوست‌سازی، نقش آنها در این فرآیند و میزان مناسب هریک می‌پردازیم.
به دلیل داشتن خاصیت بافری(تنظیم اسیدیته یا PH)، جذب رطوبت آزاد و کمک به تهویه و غیره بسیار مهم است.
کود اوره به عنوان تسریع کننده فرآیند تخمیر و همچنین سوخت مورد نیاز میکروارگانیسم‌ها جهت شروع فرآیند به دلیل داشتن ازت‌بالا (n= %46) نقش مهمی طی تهیه این فرمول دارد.
کود مرغ، حاوی مقادیر فراوانی مواد مغذی جهت رشد و نمو میکروارگانیسم‌ها می‌باشد. لذا مهم‌ترین بخشِ تهیه فرمول به شمار می‌رود. به دلیل تفاوت مقدار ازتِ کودهای مناطق مختلف کشور و حتی یک استان، تعیین میزان ازتِ‌کل کود مرغ هنگام تهیه این فرمول ضروری است.
مکمل‌های مورد استفاده نظیر ملاس چغندر قند، تفاله میوه‌ها، پودر پنبه‌دانه و غیره نیز با توجه به مقدار ازتِ‌کل آنها درون فرمول استفاده می‌شوند.
میزان بهینه فاکتورهای مؤثر در کمپوست قارچ
جدول زیر، میزان بهینه هر یک از فاکتورها هنگام مراحل مختلف آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ را نمایش می‌دهد.
| % MO | PH | (ppm) NH4 | N% | C/N | |
| هنگام پرشدن تونل پاستوریزه | 75 – 72 | – 58 | 800 | 71،5. 1- | -20 |
| هنگام تخلیه تونل پاستوریزه | 72 – 69 | 57 | 10 | 1،8 2،0 – | 17 – 15 |
معرفی مواد معدنی و آلی مؤثر و نقش آنها
فرمول عمومی کمپوستِ مصرفی ایران شامل کلش گندم، سنگ گچ، کود اوره، کود مرغی و در مواردی نیز از مکمل‌ها هنگام فاز 1 و 2 فرآیند کمپوست‌سازی می‌باشد و میزان ازُت کل هر یک از مواد مصرفی جهت تهیه فرمول آن ضروری است.
کلش گندم به علت داشتن مقدار کم ازُت (0.4 % = N) نقش مهمی هنگام محاسبه مقدار اَزُت ندارد، اما به عنوان منبع اصلی کربن آلی حائز اهمیت است.
سنگ گچ همانند کلش فاقد اَزُت می‌باشد و فقط وزن خشک آن محاسبه می‌شود، البته نقش سنگ گچ با داشتن مقادیر فوق و آنالیزهای مکرر طی فرآیند کمپوست سازی (سیستم بلندمدت:(برگردان اول، دوم، سوم، هنگام تخلیه تونل‌های پاستوریزه)، سیستم کمپوست سازی کوتاه مدت: (درون بونکرها، قبل از ورود به تونل پاستوریزه و هنگام تخلیه آن)) و با درنظر گرفتن خصوصیات فیزیکی نظیر بافت، استحکام الیاف، رنگ و بو می‌توان مبادرت به تولید، مطابق با استانداردهای تعریف شده‌نمود.
| ماده ترکیبی | وزن تر (kg) | درصد رطوبت | وزن خشک(kg) | درصد ازت | میزان ازت(kg) |
| کلش گندم | 900 | 10 | 810 | 5/0 | 05/4 |
| کود مرغی | 900 | 20 | 720 | 3 | 5/21 |
| پودر سنگ گچ | 2/56 | – | 2/56 | – | – |
| – | – | – | 2/1586 | – | 55/25 |
روش های تجزیه شیمیایی کمپوست قارچ
این روش‌ها عبارتند از:
الف ) اندازه گیری کربن آلی
روش مورد استفاده در این اندازه‌گیری آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ «والکلی – بلک» است. این روش به گونه‌ای است که، آن را با اسیدسولفوریک غلیظ و بی کرومات مجاور می‌کنند. بعد از اتمام واکنش اکسیداسیون و احیاء، زیادی بی کرومات، باقیمانده آن با فروآمونیوم سولفات تیتر می‌گردد.
ب ) اندازه گیری ازت کل
روش‌های توصیه شده برای اندازه‌گیری ازتِ‌کل، روش kjeldahl” (1883) با هضم تر (wet digestion)” روش Dumas” (1931) اکسیداسیون خشک (Dumas)” می‌باشد. در روش «کجلدال»، ازتِ آلی بر اثر حرارت و اسید سولفوریک و کاتالیزور تبدیل به N – 4 NH می‌شود. اضافه کردن املاحی مثل سولفات پتاسیم یا سولفات سدیم برای بالابردن درجه حرارت حین هضم نمونه و اضافه کردن se و Hy یا cu برای تسریع در اکسیداسیون مواد آلی می‌باشد.
مطالب پیشنهادی: برای درک بیشتر موضوع حتما مقاله کمپوست قارچ چیست را مطالعه نمائید.
ج) اندازه گیری ازت آمونیاکی (N – + NH4)
بصورت عصاره گیری کمپوستِ تازه با کلرورپتاسیم دو مول و سپس با استفاده از Mgo به عنوان ماده قلیایی در اندازه گیری آمونیوم استفاده می شود. روش اندازه‌گیری مذکور هنگام آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ بسیار ساده، سریع و دقیق می‌باشد.
د) اندازه گیری PH کمپوست قارچ
PH عبارت است از لگاریتم منفی فعالیت یون هیدروژن در سوسپانسیون یا گل اشباع کمپوست(+H) Log – = PH کمپوست که در آن +H نماینده فعالیت یون هیدروژن بر حسب گرم بر لیتر در سوسپانسیون آب و کمپوست می‌باشد. یون هیدروژن شامل کلیه یون‌های هیدروژنی است که از منابع مختلف به وجود آمده‌است. اندازه‌گیری PH توسط دستگاه‌های «PH» متر انجام می‌شود.
ه ) اندازه گیری رطوبت کمپوست قارچ
فرمول‌های فراهم شده، هر کشور، بسته به‌نوع مواد اولیه در دسترس یا تجربه‌های کسب شده کمی متفاوت می‌باشد. کمپوست مورد استفاده توسط تولیدکنندگان در ایران دارای یک فرمول عمومی است که فقط در مقدار مواد یا استفاده از مکمل هایی نظیر ملاس پنبه دانه و غیره متفاوت می‌باشد.
بطور کلی هدف از هر فرمول آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ، دسترسی به مقدار 77 – 5/1 درصد اَزُت، در‌ابتدای فرآیند تهیه این ماده است (جدول 2).
درصد میزان اَزُت= جمع کل وزن خشک ÷ جمع کل مقدارِ ازت 62/1%=2/1586÷55/25
فرمول فوق بصورت نمونه می‌باشد و می‌توان با اضافه کردن مواد ترکیبی دیگر، درصدِ اَزُت را به راحتی محاسبه کرد.
منابع: حشمدار، فرشید، شرح روش های تجزیه شیمیایی، در‌دست چاپ.
Oei , P . (2003) . The mushroom cultivation .Ed 3.Bakhius Publication . Vedder, P.j. (1978) . Modern mushroom growing .Educaboek Publication .
نشریه کشاورز – شماره 338
دانش افزایی در حوزه قارچ را با هاگ تجربه کنید.
