روند پرورش قارچ دکمه‌ای
مراحل و فرآیند کشت قارچ دکمه‌ای
روند پرورش قارچ دکمه‌ای شامل چندین مرحله (فاز) است. بطور کلی فرآیند تولید قارچ را می‌توان به مراحل زیر تقسیم کرد:
- آماده سازی کمپوست (3 هفته یا بیشتر)
- تخم ریزی (بذرزنی)
- ریسه دوانی (میسلیوم از طریق کمپوست رشد میکند)
- خاک دهی (+ شوک دهی)
- باردهی (حداکثر 6 بار برداشت امکان‌پذیر است ولی بیش از 3 بار توجیه اقتصادی ندارد)
آماده سازی کمپوست
قارچ دکمه‌ای بر روی بستری به نام کمپوست قارچ رشد میکند. این بستر از مواد اولیه شامل: کلش گندم، کود مرغی، سنگ گچ و آب تشکیل شده‌است.
فرآیند تولید کمپوست قارچ حاصل فعالیت بیوشیمیایی و تخمیر در مواد اولیه است. نتیجه این واکنش‌ها، یک توده زنده از باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها خواهد بود.
بنابراین کمپوست قارچ به دلیل وجود انواع میکروب و باکتری در ساختارش، مستعد آلودگی خواهد بود. از این‌رو نیاز به پالایش یا به اصطلاح پاستوریزاسیون کمپوست می‌باشد.
پاستوریزاسیون کمپوست
برای پاستوریزاسیون کمپوست باید توده کمپوست را حرارت دهید. به وسیله گرما حشرات و آلودگی‌های موجود در بستر کشت قارچ را از بین خواهید برد. همچنین آمونیاک موجود در کمپوست نیز باید تجزیه و به پروتئین تبدیل شود.
معمولا پاستوریزاسیون کمپوست با بخار آب انجام میشود. برای این کار بستر را به مدت 6 الی 8 ساعت در معرض بخار آب داغ قرار میدهند. در این مدت دمای داخلی توده کمپوست را 60 درجه سانتیگراد ثابت نگه می‌دارند.
کمپوست بدست آمده در نهایت باید ساختار دانه‌ای با رطوبت 70% و pH 7.5 داشته‌باشد. رنگ بستر باید قهوه‌ای تیره، دارای بوی شیرین و عاری از آمونیاک، حشرات و نماتدها باشد. پس از تکمیل فرآیند پاستوریزاسیون، بستر طی چند روز تا دمای 25 درجه سانتیگراد خنک میشود. زیرا اگر بذرزنی در دما بالای 30 درجه سانتیگراد انجام شود، بذرها از بین می‌روند.
بذرزنی یا تخم‌ریزی
مرحله دوم از روند پرورش قارچ دکمه‌ای بذرزنی یا اسپانینگ است. بعد از پر کردن سالن پرورش با کمپوست، نوبت به عملیات تلقیح کمپوست یا بذرزنی است. طی این عملیات بذر قارچ(اسپان) به کمپوست تزریق میشود.
عمق کمپوست در قفسه‌ها باید 15 تا 20 سانتیمتر باشد. همچنین باید 5 سانتیمتر برای اضافه کردن خاک پوششی فضا داشته باشد. به ازای هرتن کمپوست، بین 10 تا 14 کیلوگرم بذر قارچ مصرف میشود. باید دقت کنید تا بذر بصورت یکنواخت در کمپوست توزیع شود.
سپس کمپوست آبیاری شده و سطح آن با ورقه‌های نایلونی پوشیده میشود.
روش‌های تلقیح کمپوست
فرآیند اختلاط بذر قارچ با بستر رویش قارچ را تلقیح کمپوست می‌گویند. روش‌های مختلفی برای انجام عملیات وجود دارد. روش‌های تلقیح کمپوست شامل موارد زیر است.
(i) بذرزنی نقطه‌ای: توده‌های بذر در عمق 5 سانتیمتر کاشته می شوند. سوراخ‌هایی در کمپوست در فاصله 20-25 سانتیمتر ایجاد میشود. سوراخ ها بعداً با کمپوست پوشانده می‌شوند.
(ii) بذرزنی سطحی: تخم ریزی به طور یکنواخت در لایه بالایی کمپوست پخش میشود. سپس تا عمق 3-5 سانتیمتر مخلوط میشود. قسمت بالایی با یک لایه نازک کمپوست پوشیده خواهد شد.
(iii) بذرزنی لایه‌ای: حدود 3-4 لایه مخلوط بذر با کمپوست تهیه میشود. سپس دوباره مانند تخم‌ریزی سطحی با یک لایه نازک کمپوست پوشانده می شود.
ریسه دوانی
در این مرحله باید محیطی با CO2 بالا برای رشد بذرها ایجاد کنید. این کار با پوشاندن یا محصور کردن کمپوست در پلی اتیلن انجام میشود. یعنی به زبان ساده روی کمپوست را با ورقه نایلون می‌پوشانند.
در این مرحله دمای سالن باید بین 20 تا 26 درجه سانتیگراد تنظیم شود (نباید بالاتر از 30 باشد). همچنین بهتر است این مرحله در تاریکی انجام شود (ضروری نیست). روطبت نسبی نیز باید حدود 90% باشد.
چند روز دیگر، کمپوست پوشیده از تار عنکبوت یا کپک‌زده به نظر می‌رسد. این فرایند ریسه دوانی نام دارد. بسته به دما، کیفیت کمپوست و شرایط محیطی، بین 12 تا 21 روز طول می‌کشد تا میسلیوم قارچ بصورت کامل کمپوست را در برگیرد.
توجه: اگر هوای سالن سرد باشد، ریسه دوانی ممکن است چندین ماه طول بکشد.
خاک دهی و شوک به سالن
هنگامی که مرحله ریسه دوانی به پایان رسید، کمپوست با یک لایه خاک پوششی حدود 4-5 سانتیمتر پوشانده میشود. این لایه باید برای باردهی دارای تخلخل بالا، ظرفیت نگهداری آب و pH بین 7 الی 7.5 باشد. خاک پوششی نیز باید قبل از استفاده در دمای 66-70 درجه و به مدت7-8 ساعت پاستوریزه و استریل شود.
بعد از عملیات خاکدهی باید گردش هوا را در داخل سالن افزایش دهید تا دما و سطح CO2 کاهش یابد. این عمل در اصطلاح “شوک‌دهی” نام دارد و سبب تحریک میسلیوم برای میوه‌دهی خواهد شد.
در این مرحله دمای سالن را به 16 تا 20 درجه می‌رسانیم و رطوبت را 85% تنظیم می‌کنیم. گردش هوا نیز باید افزایش یابد تا میزان CO2 به 0.08 تا 0.15% برسد.
باردهی و برداشت محصول
پس از 7 تا 10 روز، باید نقاط سفیدی را روی سطح ببستر مشاهده کنید. اینها بچه قارچ (پین) هستند که به مرور تبدیل به قارچ می شوند. سعی کنید این پین‌ها را مستقیما آبیاری نکنید، زیرا تماس مستقیم با قطرات آب می‌تواند باعث سقط آنها شود.
ممکن است برای کاهش تبخیر، ظرف در حال رشد را با مقداری پلی اتیلن بپوشانید. اما لازم است 2 بار در روز، آن را بصورت دستی بردارید تا امکان تبادل هوا فراهم شود. در غیر اینصورت تجمع CO2 از میوه‌دهی موثر جلوگیری میکند و میزان محصول را کاهش میدهد.
پس از فلاش اول، کمپوست آبیاری و به مدت 7 تا 10 روز استراحت میکند تا محصول فلاش دوم را فراهم کند. شما باید 3 تا 4 فلاش محصول برداشت کنید. اما برداشت هر فلاش بطور متوالی کمتر میشود.
البته در برخی نقاط به دلیل بالاتر بودن کیفیت کمپوست، تا 6 فلاش هم محصول برداشت میکنند. ولی بطور کلی برداشت‌های بعد از فلاش سوم اقتصادی نیست.
بعد از برداشت قارچ، نوبت پخت و تخلیه سالن (کوک آوت) است.
