قارچ ها بعنوان موجودات هترتروف و بدلیل نداشتن کلروفیل قادر به ساخت مواد غذایی مورد نیاز خود نیستند و باید مواد غذایی مورد نیاز خود را به شکلی خاص از محیط پیرامون دریافت کنند.علت وجودی ساخت کمپوست برای تولید صنعتی قارچ خوراکی دقیقا همین مطلب است.
ساخت کمپوست قارچ برای تولیدات صنعتی شامل مراحلی به شرح ذیل صورت است.
۱- فاز یک (out-door): این مرحله شامل اختلاط مواد اولیه کمپوست و تخمیر هوازی است. در روش سنتی (طولانی مدت) این دوره ۱۸ تا ۲۲ روز و در روش صنعتی و مدرن (کوتاه مدت) ۱۱ تا ۱۳ روز به طول خواهد انجامید.
۲- فاز دو (In-door): این مرحله شامل پاستوریزاسیون کمپوست فاز یک و آمونیاک گیری (شیرین کردن) آن است که در تونل‌های نسل جدید ساخت کمپوست حدود ۷ روز طول می‌کشد.
مواد اولیه ساخت کمپوست
در گذشته برای تولید کمپوست از کود اسبی استفاده می شده است که با افزایش میزان تولید کمپوست و کمبود کود اسبی بالاخره در سال ۱۹۵۰-۱۹۵۳ توسط سیندن و هاوزر روش ساخت کمپوست سنتتیک با جایگزینی موادی چون کلش گندم و کود مرغی ابدا شد و از آن پس روش و فرمول ساخت کمپوست به شیوه ای جدید تغییر کرد.بر اساس این تغییر، مهمترین و اصلی ترین مواد اولیه ساخت کمپوست به شرح ذیل است.
کلش :
در ساخت کمپوست از کلش گیاهان مختلفی نظیر گندم، جو، یو لاف، چاودار، برنج و باگاس نیشکر می توان استفاده کرد ولی از بین این مواد، کلش گندم به دلیل استحکام مناسب، دسترسی سهل به آن و وجود قند خاص (پنتوز) در دنیا بیشتر استفاده می‌شود. ویژگی استحکام کاهش اهمیت زیادی در ایجاد ساختار مناسب کمپوست دارد بعنوان مثال کلش جو و برنج که استحکام کمتری نسبت به کلش گندم دارند در ابتدای پروسه ساخت کمپوست سریع خیس‌خورده و ساختار خود را از دست داده که درنهایت سبب ایجاد شرایط بی‌هوازی در توده می‌شود.
کلش حاوی مقادیر متنابهی از هیدرات های‌کربن،لیگنین و سلولز است. برای مثال: کلش گندم حاوی ۳۶% سلولز، ۲۵% پنتوسان و ۱۶% لیگنین است. پنتوسان و سلولز قندهای چند کربنه ای هستند که به راحتی به قندهای ساده تبدیل می شوند و منبع اولیه انرژی لازم برای رشد میکروب‌ها و شروع پروسه ساخت کمپوست محسوب می شوند.
از طرفی لیگنین، همی سلولز و سلولز موجود در کلش به دلیل استحکام بسیار زیاد ،در طی فاز یک کمپوست سازی و فرآیند تخمیر هوازی و دمای بالای پروسه، به ترکیبی موسوم به کمپلکس هوموس لیگنین غنی از ازت که منبع پروتئین غنی برای قارچ محسوب می شود، تبدیل می‌شود. درمجموع کلش ماده‌ای است با خصوصیات شیمیایی و فیزیکی مناسب که در تولید کمپوست قارچ دکمه ای از آن بیشترین استفاده می‌شود.
در طی انبار و ذخیره کردن کمپوست رنگ کاه و کلش عوض و کدر و به رنگ خاکی می گراید. در صورتی که بقیه پارامترهای کیفی تغییر نکند، تغییر در رنگ کاه و کلش در عملکرد کمپوست تأثیری ندارد. طول متوسط کلش مورداستفاده حدود20-30 است، کوتاهتر بودن طول آن در میزان خلل وفرج و تهویه آن تأثیر منفی دارد. با این وجود، هرچه طول کاه و کلش بلندتر باشد کار با آن سخت تر می شود.
رطوبت کلش نباید بیشتر از ۲۰٪ باشد. این درصد خصوصا برای کاه و کلشی که قرار است ذخیره شود بسیار مهم است. اگر کاه و کلش رطوبت بیشتری داشته باشد، بهتر است از آن سریعا در تهیه کمپوست استفاده گردد و ذخیره نشود.
کاه و کلش در فصل زمستان نبایستی یخ بزند و قطعات یخ در آن نبایستی وجود داشته باشد. وجود برف به مقدار کم در کاه و کلش ایرادی ندارد. بهتر است کاه و کلش در سطوح بتونی با شیبی ملایم که آب باران خارج شود ذخیره گردد. اگر قصد ذخیره دراز مدت کاه و کلش را دارید، باید خطر آتش سوزی را جدی گرفت و تمهیدات اطفاء حریق مناسب و بیمه آتش سوزی مجموعه را فراموش نکرد. در زمان ذخیره کاه و کلش، بسته های مرطوب، پوسیده و کپک زده را کنار گذاشته تا مانع از خود گرم شدن و فاسد شدن توده کلش شوید.
همانطور که ذکر شد در گذشته از کود اسبی و کلش موجود در اصطبل اسب برای تولید کمپوست استفاده می‌شد. این کلش حاوی، ۹۰% کاه و ۱۰% پهن اسب است. این کلش حاوی باکتری های مفید است که تسریع کننده فرآیند تخمیر و کمپوست سازی است.
کود مرغی
دومین جزء کمپوست مصنوعی کود مرغ است. معمولا از کود مرغ گوشتی استفاده می شود، که ممکن است در بستر خاک اره، پوسته بذور و نرمه کاه جمع شده باشد. امکان استفاده از کود مرغ تخمگذار هم وجود دارد. به رغم اینکه ترکیب این کود شبیه ترکیب کود مرغ گوشتی است اما در عمل کسی از این کود استفاده نمی کند. کود مرغی بایستی خشک باشد به طوری که به راحتی پودر و آسیاب شود و تکه های آشغال نداشته باشد. این نوع کود به راحتی به کاه و کلش اضافه می شود، به صورت یکنواخت توزیع و با کاه مخلوط می شود و درنتیجه ترکیب مواد همگن شده و کمپوست از کیفیت بیشتری برخوردار خواهد بود .
میزان بهینه نیتروژن در کود مرغ ۳/۵-۵٪ است، حداقل میزان نیتروژن در کود مرغ مناسب برای کمپوست سازی ۲/۵٪ است. میزان رطوبت (۳۵-۴۰%)، میزان نیتروژن و بار میکروبی کود مرغی مصرفی مهمترین پارامترهای کیفی کود مرغی است. بنابراین تعیین رطوبت و نیتروژن قبل از تخلیه آن در مزرعه بسیار نکته مهم و حیاتی محسوب می‌شود. در ادامه این بحث آگاهی از وضعیت بیماری گله مرغ و مصرف انتی بیوتیک نیز از نکات قابل توجه است.
کود مرغ بایستی در مکانی مسقف با کف سیمانی یا آسفالت ذخیره شود، به طوری که در معرض برف باران قرار نگیرد. ذخيره کود مرغ، خصوصا وقتی که رطوبت کود مرغ زیاد است، شرایط مناسب را در تکثیر کپکهای زرد و سبز فراهم می کند. توصیه می شود کود مرغ آسیاب شود تا به صورت هي کاه و کلش توزیع شود. وجود تکه های کود مرغ در کمپوست عامل بوی آمونیاک می باشد که باعث کاهش کیفیت کمپوست می گردد.
اگر امکان آسیاب کردن کود مرغ وجود نداشته باشد و خودش هم به اندازه کافی به صورت پودر نباشد، بهتر است آن را در مخازن آب حل کرده، توده را خوب به هم زده و سپس اب سوسپانسیون (دوغاب) به کاه و کلش اضافه شود. محل ذخیره کود مرغ را دور از محل تهیه کمپوست و خصوصا سالن های کشت انتخاب کنید. چون باکتری ها و قارچهای زیادی در کود مرغ رشد و تکثیر می نمایند که می توانند باعث آلودگی شدید مزرعه قارچ شوند.
سنگ گچ
گچ نقش بسیار مهمی در فرایند تهیه کمپوست بازی می کند. مقدار دقیق گچ به ازای هر تن کمپوست بستگی به کیفیت گچ مورداستفاده دارد (۹۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم به ازای هر تن کلش مصرفی). سنگ گچ نقش تعیین کننده ای در کیفیت ساختمان توده کمپوست ( عدم چسبندگی الیاف بهم )و تنظیم pH کمپوست بازی می کند.نقش بسیار مهم دیگر سنگ گچ در کمپوست وظیف جذب آمونیاک توده و جلوگیری از هدر رفت و تصعید آن است.این بدین معنی است که مصرف میزان تعیین شده سنگ گچ بر کیفیت غذایی کمپوست حائز اهمیت است. مصرف بیش از حد سنگ نیز ضمن افزایش میزان پارامتر خاکستر در محصول نهایی کمپوست ، بر کیفیت ساختمانی آن نیز اثرات مخربی دارد.
نکته اینجاست که میسلیوم قارچ از نیتروژن آلی استفاده می کند و نمی تواند از آمونیوم تغذیه نماید، ولی وقتی که سطح pH بالاست، آمونیوم به صورت گاز ( آمونیاک)در می آید که برای میسلیوم قارچ سمی است. یکی از مهمترین علائم کمپوست خوب فقدان کامل بوی آمونیاک در آن می باشد. به منظور ایجاد یک توده یکنواخت از مواد اولیه برای ساخت کمپوست باید تمام سنگ گچ به تمام کود مرغی پیش از مصرف کود مرغی اضافه و تمام این ترکیب را بخوبی با هم مخلوط و همگن کرد .قبل از تخلیه سنگ گچ در مزرعه آگاهی از میزان رطوبت، اسیدیته و خلوص سنگ گچ توصیه می شود.
فرمول پیشنهادی ساخت کمپوست
برای ساخت کمپوست از فرمول‌های مختلفی استفاده می‌کنند. در ذیل فرمول پیشنهادی و کاربردی ارائه می‌گردد:
- کلش گندم ۱۰۰۰ (با رطوبت ۱۵%) کیلوگرم
- کود مرغی (با رطوبت ۴۰%) حدود ۷۵۰ کیلوگرم
- سنگ گچ ( با رطوبت ۲۰%) ۱۲۰ کیلوگرم
- حدود ۵۰۰۰ لیتر آب.
در پایان فاز یک با این فرمول در حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ کمپوست فاز یک با رطوبت حدود ۷۲% با میزان نیتروژن ۱/۵-۱/۷ در صد و اسیدیته ۸-۸/۵ تولیدخواهد شد.
