برنامه بهداشتی مزارع پرورش قارچ

برنامه بهداشتی مزارع پرورش قارچ از ملزومات است. داشتن یک برنامه بهداشتی منظم و دقیق، رمز موفقیت پرورش قارچ خوراکی است. اگر کوچکترین اختلالی در این برنامه وجود داشته باشد، کنترل آفات و بیماری‌ها بسیار دشوار خواهد شد. برای موثر بودن یک برنامه بهداشتی، باید نکات ریز و شاید مسائلی به ظاهر کوچک را به دقت مد نظر قرار داد. ما در اینجا برای شما چک لیست مراقبتی مزارع قارچ آماده کرده‌ایم تا هیچ پارامتری از دیدتان مغفول نماند.

یادتان باشد که هدف اصلی، پیشگیری از تکثیر و رشد آفات و بیماری‌ها به مؤثرترین شکل ممکن است. با این هدف، توصیه‌های بهداشتی به صورت زیر فهرست شده در قالب یک چک لیست مراقبتی تدوین شده که کافی است آن را پرینت کنید و یا مطابق شرایط خود بازنویسی نمایید.

چک لیست دوره‌ای بهداشت مزارع تولید قارچ

توصیه‌های بهداشتی لازم در برنامه بهداشتی مزارع پرورش قارچ

طبیعی است که شرایط کاملاً گرم و مرطوب در سالن تولید قارچ، محیط مناسبی را برای رشد و تکثیر آفات و بیماری های قارچ فراهم می‌کند. بنابراین باید یک محیط کاملاً استرلیزه را برای جلوگیری از تکثیر عناصر بیماری‌زا مهیا نمود. توجه به موارد زیر در حفظ این پاکیزی محیطی بسیار مهم است:

بهداشت کمپوست برگشتی

اولین نکته در چک لیست مراقبتی مزارع قارچ این است که باید به بهداشت کمپوست برگشتی توجه کرد. طبیعی است که شرایط کاملاً گرم و مرطوب در سالن تولید قارچ، محیط مناسبی را برای رشد و تکثیر آفات و بیماری‌ها فراهم می‌کند. بنابراین باید یک محیط کاملاً استرلیزه را برای جلوگیری از تکثیر عناصر بیماری‌زا مهیا نمود.

به همین دلیل کمپوست برگشتی سالن‌های پرورش در پایان هر دوره تولید، باید پس از cook-out به طور کامل از سالن‌ها خارج شود. سپس با استفاده از آب تحت فشار، تمامی ضایعات و پسماندهای باقیمانده از سالن خارج گردد، سپس تمامی سطوح با مواد ضدعفونی کننده از جمله محلول 2 درصد فرمالین و یا موادی نظیر  premisan, prophyl, sudol, و eviron با غلظت 4 درصد ضدعفونی گردد.

تجربیات نشان می‌دهد که استفاده بیش از حد از محلول فرمالین در فعالیت‌های کنترلی قارچ اثرات منفی دارد، زیرا قارچ دکمه‌ای، رشد خوبی در سطوحی که با محلول فرمالین تیمار شده، نخواهد داشت.

اجرای عملیات تدخین به صورت استاندارد

در طول عملیات تدخین fumigation  بهتر است که فن هوای برگشتی روشن باشد تا از این طریق اسپورهای احتمالی موجود در سیستم هواساز نیز نابود گردد. برای مؤثرتر بودن عملیات تدخین بهتر است در طول اجرای آن ، دمای هوای سالن در 15 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی سالن نیز بالای 50 درصد حفظ شود.

 فیلتریزاسیون هوا

یک نکته مهم در چک لیست مراقبتی مزارع قارچ ، توجه به فیلتریزاسیون هوا است. برای محافظت سالن پرورش قارچ از آلودگی‌ها، باید هوای ورودی و خروجی سالن‌های پرورش را از فیلترهای مناسبی عبور داد و هر چندوقت یک بار، در پایان هر دوره پرورش قارچ، آنها را تعویض نمود.

 تشتک‌های حاوی محلول ضدعفونی کننده

باید در جلوی درب ورودی‌های سالن‌های پرورش قارچ، و نیز درب ورودی راهروها، تشتک‌های ویژه‌ای حاوی محلول‌های ضدعفونی کننده و با اسفنج‌های آغشته به محلول ضدعفونی مستقر نمود. اسفنج‌ها و تشتک‌ها را نیز باید در هفته یکبار شستشو و محلول آن تعویض نمود و در طول هفته مرتب محلول آن را شارژ کرد.

محافظت از خاک پوششی

خاک پوششی به عنوان یک ترکیب خارجی که به صورت مستقیم با کمپوست تماس دارد، منبع بسیار مهمی از نظر آلایندگی محیط است. به علاوه غبار بلند شده از کمپوست برگشتی آلوده، بسیار خطرناک‌تر از خاک است، زیرا به راحتی و به سرعت در همه‌جا پخش می‌شود.

به همین دلیل محل تخلیه خاک پوششی باید کاملاً ضدعفونی شده، محصور و مسقف باشد و خاک پوششی آماده شده تا لحظه مصرف باید توسط نایلون مناسب پوشیده‌شود. همچنین تمامی ابزار مورد استفاده در عملیات خاکدهی (ماشین آلات، فرغون، بیل و …) باید قبل از استفاده ضدعفونی گردد.

کنترل مگس‌های قارچ

کنترل دایمی جمعیت مگس‌های قارچ، به صورت مداوم – به ویژه در اوایل فصول بهار و پائیز – باید در برنامه بهداشتی مزارع پرورش قارچ قرار گیرد. زیرا لارو این مگس‌ها، از میسیلیوم قارچ تغذیه می‌کنند و مانع رشد پین‌ها می‌شوند؛ به علاوه در صورتی که لاروها رشد کنند و به صورت حشرات بالغ درآیند، مهمترین ناقلین بیماری‌هایی نظیر ورتیسیلیوم و مایکاگون خواهند بود.

ضایعات و پسماندهای قارچ

پسماندهای قارچ که حاوی پایه‌ها و قارچ‌های ریخته شده روی بستر هستند، محیط بسیار مناسبی برای رشد و تکثیر بیماری‌ها به شمار می‌روند. بنابراین با اتمام عملیات برداشت، این مواد باید تماماً از بستر جمع‌آوری و خارج شوند. پسماندهای قارچ را به هیچ وجه نباید در گوشه‌ای از مزرعه جمع‌آوری و دپو کرد؛ زیرا کیسه‌های حاوی این ضایعات محیط بسیار مناسبی برای تکثیر آفات قارچ و بیماری‌ها هستند و خروج روزانه آنها از مزرعه و انتقال به محل مناسب باید در دستور کار برنامه بهداشتی مزارع پرورش قارچ قرار گیرند.

 توصیه های اجرایی در برنامه بهداشتی مزارع پرورش قارچ

علاوه بر آیتم‌های بهداشتی، باید به مجموعه‌ای از پارامترهای اجرایی هم در طراحی چک لیست مراقبتی مزارع قارچ توجه کرد. این آیتم‌ها را به صورت زیر فهرست کرده‌ایم:

 محوطه اطراف سالن ها

اکتفا کردن به سالن قارچ حتما سلامت کل مجموعه را به خطر می‌اندازد. زیرا محوطه اطراف سالن‌های پرورش قارچ خوراکی هم حائز اهمیت هستند و باید حداقل یکبار در هفته با آب شستشو و سپس با محلول مناسب ضدعفونی گردند.

 بهداشت ابزار و وسایل مورد استفاده

هر وسیله و ابزاری که در مراحل مختلف کار مورد استفاده قرار می‌گیرد اعم از چاقوی قارچ‌چینی، دماسنج‌ها و فرغون‌ها باید قبل از انتقال از سالنی به سالن دیگر، حتما شستشو و ضدعفونی گردد و بعد مورد استفاده مجدد قرار گیرد.

 رعایت ترتیب و نظم

تمامی بازدیدها و فعالیت‌های پرورش قارچ به خصوص برنامه برداشت باید مطابق جدول زمانی باشد. در این جدول باید از سالن‌های جوانتر که عاری از بیماری هستند شروع به برداشت کرد و سپس به سراغ سالن‌های قدیمی رفت که احتمال آلودگی دارند. به این ترتیب احتمال انتقال آلودگی به سایر سالن‌ها به حداقل خواهد رسید.

استاندارد تخلیه سالن تولید قارچ

در زمان تخلیه سالن‌های تولید قارچ، نباید هیچ نوع فعالیت دیگری در مجاورت آن انجام شود. هر گونه فعالیتی مانند خاکدهی یا پر کردن سالن باعث افزایش احتمال آلودگی محیط خواهد شد. در ضمن محل نگهداری کمپوست برگشتی، هم باید حتی‌المقدور در دورترین فاصله از سالن‌ها باشد.

برخورد مناسب با انواع بیماری‌ها

به محض مشاهده و شناسایی قارچ‌ها و لکه‌های بیمار روی آنها، باید به سرعت و با بهترین شیوه درمانی و مختص به هر نوع قارچ خوراکی، از آنها مراقبت نمود و شرایط بهبود محیط را فراهم کرد. در صورت کوچکترین سهل انگاری، ریسک فراگیر شدن بیماری‌ها در مزرعه افزایش خواهد یافت.

بهداشت لباس کار

لباس تمامی کارکنان و پرسنل، بسیار اهمیت دارد. زیرا اسپور و میسیلیوم بیماری‌های قارچی میتواند به راحتی روی لباس کارکنان بنشیند و از یک سالن به سالن دیگر انتقال یابد.

تخلیه سالن

به منظور کاهش میزان گرد و غبار در محیط در برنامه بهداشتی مزارع پرورش قارچ، تخلیه دوره‌ای سالن را در نظر می‌گیرند. به این منظور ابتدا بر روی کیسه‌ها آب‌پاشی نموده، سپس کیسه‌ها را بدون آسیب‌دیدگی و پارگی به داخل ماشین حمل انتقال می‌دهند.

دقت داشته باشید که هیچگاه نباید کیسه‌ها را در داخل سالن تخلیه نمود. در صورت امکان بهتر است تیم ویژه تخلیه تشکیل و تنها از آن برای عملیات تخلیه سالن‌ها استفاده‌گردد. به منظور جلوگیری از انتشار اسپور و ذرات کمپوست برگشتی توسط باد در مزرعه و اطراف آن، باید کمپوست برگشتی بارگیری شده را در یک ماشین حمل توسط پوششی مناسب کاملاً پوشیده به مکان مناسب منتقل نمود.

حرف آخر در تدوین چک لیست مراقبتی مزارع قارچ

نکته مهم در تدوین و اجرای برنامه‌ بهداشتی مزارع پرورش قارچ، نگارش همه موارد به صورت چک لیست، با درج نام مسئول اجرا و تاریخ اجرای هر مورد و ذکر استانداردها است. اگر این برنامه با جزئیات نوشته شود و هر پرسنل برنامه خود را دقیقا بداند، میتوان با آرامش به پرورش انواع قارچ در مزرعه پرداخت و محیط و شرایط لازم را برای تولید محصولات با کیفیت فراهم کرد.