کپک سبز تریکودرما + روش جلوگیری

تریکودرما(کپک سبز در کمپوست قارچ) که به “Green Mold” نیز مشهور است، یکی از بیماری‌های جدی و خطرناک در صنعت پرورش قارچ و تهدیدی قابل توجه برای کشت قارچ می‌باشد. کپک سبز قارچ دکمه ای در واقع یک پاتوژن قارچی است که کمپوست و بستر رویش قارچ را آلوده میکند. بیماری تریکودرما پتانسیل وارد کردن خسارات سنگین به تولید کننده قارچ را دارا می‌باشد.

کپک سبز تریکودرما (Trichoderma)

این کپک باعث تجزیه چوب و بقایای گیاهان نیز می‌شوند. این ویژگی می‌تواند اثرات مفیدی برای پاک‌سازی محیط طبیعت از مواد و پسماند سلولزی داشته باشد اما برای کشاورزی اصلا مفید نیست. این کپک به عنوان یک انگل فرصت‌طلب میتواند با قارچ و دیگر گیاهان، همزیستی کند و منابع غذایی آنها را مصرف کند و به آنها آسیب برساند. از این رو درک الگوهای رشد و علل به ایجاد تریکودرما و اقدامات پیشگیرانه برای محافظت از محصولات قارچ، بسیار مهم است.

بیماری تریکودرما (Trichoderma spp) دارای گونه‌های متعددی (5 نوع اصلی) است که از نظر توانایی ایجاد بیماری متفاوت هستند. یکی از مشخصه‌های مهم این جنس تولید اسپور به تعداد بسیار زیاد است. گونه‌های متنوعی از جنس تریکودرما بر روی قفسه‌های چوبی سالن‌های پرورش قارچ رشد می‌کنند که متاسفانه اسپور همگی سبب لک‌دار شدن کلاهک قارچ بر روی بستر می‌شود.

انواع گونه‌های قارچی

مهمترین گونه‌های کپک قارچی تریکودرما عبارت است از:

• T.harzianum
• Trichoderma aggressivum
• Trichoderma viride
• T.virens
• T.knoingii
• T.atroviride
• T.avreoviride
• T.pseudokoningii

کپک سبز در کمپوست قارچ موجب کاهش قابل توجه در راندمان و تولید محصول بستر خواهد شد. در کنار افت در میزان تولید، خسارت دیگری نیز توسط این کپک به سالن وارد می‌شود. از جمله: آلوده شدن کلاهک قارچ و در نتیجه لک‌دار شدن آن، که افت در بازار پسندی محصول را به همراه خواهد داشت.

این عفونت می‌تواند در هر مرحله‌ای و به صورت‌های گوناگون کشت را درگیر کند. این بیماری می‌تواند از طریق تأسیسات کمپوست، در حین حمل و نقل کمپوست، در هنگام عملیات پر کردن/تخلیه سالن، مزرعه را آلوده کند. برای پیشگیری و کنترل اثرات این بیماری باید اقدامات بهداشتی را بصورت دقیق انجام دهید.

علائم کپک سبز تریکودرما

علائم متعددی برای تریکودرما تهاجمی وجود دارد ، اما تشخیص علائم اولیه دشوار است. مهم است که بدانید بیماری در مراحل مختلف آن چگونه به نظر می‌رسد تا بتوانید به سرعت با عفونت مقابله کنید.

این بیماری در ابتدا با نمایان شدن یک توده میسلیومی خاکستری رنگ، بر روی سطح خاک پوششی شروع می‌شود و سپس به رنگ سفید تغییر می‌کند و بسیار متراکم می‌شود. با گذشت زمان 3 الی 5 روز، هاگ‌زایی گسترده ایجاد می‌شود که سطح توده را میپوشاند و منجر به ایجاد تکه‌های سبز تیره بر روی کمپوست یا خاک پوششی می‌شود. (علت نامگذاری کپک سبز نیز همین موضوع می‌باشد.)
این هاگ‌های سبز رنگ می‌توانند از طریق چسبیدن به مگس‌ها، کنه‌ها، تجهیزات و لباس کارگران پخش شود و کل مزرعه را آلوده نمایند.

غالبا همراه با کپک سبز، جمعیت بزرگی از کنه‌های فلفل قرمز (red pepper) در بستر مشاهده می‌شود که علت آن تغذیه این کنه از اسپورهای سبز رنگ کپک است. وجود این کنه‌ها نیز یکی از نشانه‌های وجود کپک سبز در بستر رویش قارچ به شمار می‌رود.

علائم دیگر ابتلا به این بیماری عبارتند از افزایش جزئی دمای کمپوست (30 الی 35 درجه)، در طول زمان تشکیل میسلیوم کپک و تولید هاگ و همچنین بوی مشخص در سالن می‌باشد. ایجاد لکه‌های قهوه‌ای رنگ بر روی کلاهک یا ساقه قارچ (بویژه در نزدیکی محل تماس پایه قارچ با خاک)، از دیگر علائم کپک سبز می‌باشد.

با ظهور لکه‌های سبز، رشد قارچ بر روی بستر تقریبا غیرممکن می‌شود زیرا کپک تمام منابع غذایی را مصرف می‌کند. اگر هم قارچی بتواند رشد کند، کیفیت پایینی خواهد داشت و لکه‌های قهوه‌ای یا کنه‌های فلفل قرمز، روی کلاهک آن قابل مشاهده خواهد بود.

علل و شرایط رشد کپک سبز تریکوردما

درک شرایط محیطی که باعث رشد بیماری تریکودرما می‌شود به شما کمک می‌کند از آلودگی آن جلوگیری کنید. آلودگی محصول قارچ یا سالن پرورش از طریق هاگ تریکودرما، انجام می‌شود. این هاگ‌ها می‌توانند به کارگران مزرعه قارچ، لباس هایشان، تجهیزات و سطوح اطراف مزرعه قارچ، مگس‌ها یا کنه‌های قارچ بچسبند و با آنها وارد سالن پرورش شوند.

عفونت می‌تواند از طریق کمپوست، در حین حمل و نقل بلوک های کمپوست یا در عملیات پر کردن/تخلیه سالن و … رخ دهد. برای پیشگیری و کنترل اثرات این بیماری باید اقدامات بهداشتی دقیق را دنبال کنید. عدم استریل صحیح سطوح و وسایل یا استفاده مجدد از بسترهای آلوده، خطر ابتلا به بیماری کپک سبز قارچ دکمه ای را بالا خواهد برد.

رشد تریکودرما در کمپوست

همانطور که گفتیم تریکودرما(کپک سبز در کمپوست قارچ) از مواد آلی تغذیه می‌کند. وجود بسترهایی که کمپوست نشدند یا کمپوست آلوده، می‌تواند به عنوان یک منبع مغذی عمل کند و کلونیزاسیون تریکودرما را ممکن کند.

مخرب‌ترین گونه کپک سبز تریکودرما، گونه “T.harzianum” و بعد از آن “T.aggressivum” است که از ابتدا وارد کمپوست شود و باعث آلودگی آن می‌شود.

آلودگی در ابتدا در مرحله اسپانران (Spawn-ran ریشه دوانی) و با ایجاد توده میسیلیومی سفید رنگ، عمدتا در کناره کیسه‌ها، بلوک و قفسه‌ها، نمایان می‌شود و در مرحله تولید اسپور به رنگ سبز تیره در می‌آید.

بالا بودن نسبت C/N (در محدوده 22-23) به دلیل وجود کلش‌های کمپوست نشده باشد و یا کاهش میزان نیتروژن، احتمال آلودگی کمپوست به این کپک را بالا می‌برد. همچنین PH (میزان اسیدیته) زیر 6 شرایط را برای رشد این کپک مساعد‌تر خواهد کرد.

کمپوست تولیدی در ادامه فرآیند، پتانسیل آلوده شدن را در فاز 2 ساخت کمپوست، توسط اسپان آلوده, عدم رعایت نکات بهداشتی در مرحله پرورش و ماشین‌آلات آلوده دارد. این کپک به دلیل تولید اسپور بسیار زیاد توان انتشار بسیار بالایی دارد.

آلودگی با گونه  T.aggressivumدر تونل‌‌های فاز سه باعث می‌شود تا دمای کمپوست به ۳۰-۳۵ درجه افزایش یابد که در نتیجه آن بخش قابل توجهی از میسیلیوم ها به دلیل گرما و بخش دیگر به دلیل تولید توکسین از بین خواهند رفت .

درهر صورت با ورود این کپک به  بستر  و رشد در آن، در هنگام هوادهی و سرد کردن بافت میسیلیومی تریکودرما بر روی خاک ظاهر می‌شود و در نتیجه در این منطقه از بستر هیچ قارچی رشد نخواهد کرد .

پیشگیری از کپک سبز تریکودرما

با توجه به ماهیت تهاجمی کپک سبز و آسیب اقتصادی هنگفتی که برای تولیدکنندگان قارچ خوراکی ایجاد می‌کند، نیاز مبرمی به اقدامات پیشگیرانه و کنترل عفونت وجود دارد که باید بر اساس تشخیص زودهنگام گونه‌های مختلف Trichoderma باشد.

روش‌های مولکولی غربالگری برای تشخیص زودهنگام آلودگی به تریکودرما، در حال حاضر بهترین گزینه است، اما این روش ها در مزارع کوچک کاربردی نیست و ما به بیان روش های دیگر نیز میپردازیم.

ضدعفونی قفسه‌های چوبی قبل از پر سالن، جمع‌آوری قارچ‌ها، پایه و بقایای قارچ‌های برداشتی از سطح بستر و کف سالن، تولید و مصرف کمپوست با کیفیت، اطمینان از مصرف اسپان بدون آلودگی، رعایت نکات بهداشتی، پخت سالن ها در پایان دوره برداشت، مبارزه موضعی با لکه های کپک سبز در ابتدای مرحله ظهور بر روی بستر با نمک، ضدعفونی تجهیزات کشت و خاکدهی قبل از مصرف، مبارزه با مگس های قارچ، فیلتراسیون تمام فن های تونل ها و هواساز سالن ها از نکات مهم در امر پیشگیری و کنترل این بیماری به شمار می‌آید.

پروتکل‌های بهداشتی مناسب:

از تمیز کردن و ضدعفونی کامل مناطق رشد، تجهیزات و ابزار با استفاده از قارچ کش های مناسب اطمینان حاصل کنید. به طور مرتب مواد قابل استفاده مجدد را جایگزین یا استریل کنید تا از تجمع اسپور جلوگیری شود.

روش‌های کشت بهداشتی

از بسترهای پاستوریزه و کمپوست با عملیات حرارتی مناسب برای از بین‌بردن آلاینده های احتمالی استفاده کنید. از استفاده از مواد آلی کمپوست نشده در فرآیند رشد خودداری کنید. روی بسترهای باکیفیت سرمایه گذاری کنید.

کنترل و درمان کپک سبز تریکودرما

اپیدمی‌های شدید کپک سبز قارچ دکمه ای در طول دهه های 1980 در انگلیس و 1990 در آمریکا شروع شد و باعث توسعه رویکردهای مولکولی برای نظارت و تشخیص تریکودرما شد. امیدوارکننده‌ترین ابزار مولکولی، روش‌های مبتنی بر اسید نوکلئیک (NA) هستند.

انزوا و قرنطینه:

اگر کپک سبز در کمپوست قارچ دیدید، بستر یا سینی قارچ آلوده را فورا جدا کنید! این کار از گسترش تریکودرما به مناطق دیگر جلوگیری می کند. فوراً مواد مخدوش را حذف و از بین ببرید. سریع عمل کنید، کپک سبز پس از ایجاد به سرعت رشد می کند.

برای جدا کردن می توانید دستمال مرطوبی روی ناحیه آلودگی قرار دهید. سپس روی آن را با نمک بپوشانید. دقت کنید که نمک تمامی درزها و منافذ اطراف دستمال را بپوشاند.

نکات مهم در کنترل مبارزه با کپک سبز قارچ

• حذف چوب در طبقه بندی سالن ها
• استفاده از فیلتر ها در هواساز سالن های پرورش و تونل های کمپوست
• نگهداری غلظت آمونیاک در تونل های پاستوریزاسیون کمپوست، به مدت 3 ساعت درغلظت ppm450
• ضدعفونی کردن ادوات، ماشین آلات بلوک زن، سالن‌های کشت، راهروها و …
• پوشش بستر پس از تخته کوبی کمپوست، با روزنامه یا نایلون تا لحظه خاکدهی
• جمع‌آوری قارچ‌ها و پایه‌های روی بستر و زیر طبقات
• مبارزه مستقیم با کپک سبز با استفاده از نمک و یا محلول قارچ‌کش روی لکه های بیماری
• مبارزه شیمیایی با کپک سبز با قارچ کش موثر مثل کاربندازیم در زمان های مناسب
• مبارز موثر با مگس های قارچ و کنه ها؛ شامل درزبندی سالن‌های پرورش و نصب قله های نوری مبارزه شیمیایی
• رعایت نکات بهداشت فردی پرسنل بویژه پرسنل قارچ‌چین، کارگران تخته کوبی و خاکدهی
• Cook-out موثرسالن های پرورش، پس از پایان برداشت قارچ، در دمای 70 درجه سانتیگراد به مدت 10 الی 12 ساعت

نکته: بیماری تریکودرما فقط به قارچ دکمه ای اختصاص ندارد. بلکه علت کپک زدن قارچ صدفی و کمپوست آن نیز می‌تواند همین کپک ترایکودرما باشد.

مولف:

گردآوری، ترجمه و تحریر توسط تیم رسانه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.