متدهای تلقیح کمپوست قارچ
تلقیح کمپوست با بذر، به چند روش صورت میگیرد. متدهای تلقیح کمپوست مربوط به روش سنتی پرورش قارچ است.
زیرا امروزه در پایان فاز 2 کمپوست سازی، به بوک های کمپوست اسپان اضافه میگردد. متدهای تلقیح کمپوست قارچ را در ذیل مورد بررسی قرار خواهیم داد.
متدهای تلقیح کمپوست قارچ روش سنتی:
تلقیح بستر در مزارع کوچک و کشت سنتی قارچ (تقریبا در کشور منسوخ است) به طرق زیر صورت میگیرد.
۱- تلقیح نقطه ای کمپوست قارچ:
در این روش اسپان (بذر قارچ) در عمق ۵ سانتیمتری و به فاصله ۲۰-۲۵ سانتیمتری از هم داخل کمپوست قارچ قرار می‌گیرند. در این روش در هر نقطه تعداد زیادی (۱۵ تا ۱۰ عدد) اسپان ریخته میشود. مشکل این روش، افزایش دما در نقطه مرکزی محل بذرکاری با توجه به افزایش جمعیت میسیلیوم است.
۲- تلقیح سطحی کمپوست قارچ:
در این روش از متدهای تلقیح کمپوست قارچ اسپان (بذر قارچ) در لایه سطحی بستر به صورت یکنواخت پخش‌شده و با دست تا عمق ۱۰ سانتیمتری با کمپوست مخلوط میشود.
۳- تلقیح مخلوط کمپوست قارچ:
در این روش از متدهای تلقیح کمپوست قارچ ابتدا اسپان به صورت یکنواخت با کمپوست قارچ ترکیب شده و سپس در طبقه، کیسه قرار میگیرد. این روش به دلیل پراکندگی یکنواخت اسپان در تمام کمپوست، از روش های قبلی مناسب‌تر است.
۴- تلقیح لایه ای کمپوست قارچ:
در این روش از متدهای تلقیح کمپوست قارچ اسپان بصورت لایه به لایه یعنی یک لایه کمپوست و یک لایه اسپان به بستر اضافه میشود. در این روش نیز احتمال افزایش دما در محل تجمع تصادفی اسپان در لایه‌های اسپان وجود دارد.
معایب روش سنتی تلقیح کمپوست قارچ
این سیستم به عنوان یک روش قدیمی در متدهای تلقیح کمپوست قارچ قطعاً معایبی دارد که استفاده از آن مقرون به صرفه نیست. میتوان از معایب این سیستم به موارد زیر اشاره کرد:
۱- ارتفاع بیشتر، زیاد بودن سطح تماس کیسه با کیسه‌های اطراف که موجب گرم شدن کیسه‌ها در تابستان میشود و اگر کیسه‌ها را با فاصله بچینیم نظم آنها به هم می‌خورد چون نمی‌توانند به هم تکیه کنند.
۲- کمتر بودن سطح زیر کشت نسبت به وزن
۳-عدم فشردگی لازم باعث رشد سست میسلیوم‌ها میشود.
۴- نسبت به روش‌های مدرن تبادلات دمایی و هوایی سخت‌تر صورت میگیرد.
در مزارع بزرگ با استفاده از تجهیزات جدید و به روز، کمپوست آماده فاز دو بلافاصله پس از تلقیح با میزان معین از اسپان به صورت بلوک‌های مکعب مستطیل با میزان معین از فشردگی معین و در اوزان ۱۷-۲۰ کیلوگرم درامده و با انتقال انها به سالن‌های پرورش قارچ آماده بهره‌برداری میشوند.
از محسنات این روش میتوان از دقت بالای کار در میزان بذر مصرفی و پراکنش یکنواخت آن، میزان کمپوست مصرفی ثابت و معین در واحد سطح زیر کشت، میزان فشردگی یکنواخت بستر، کاهش ریسک آلودگی، کوتاه‌شدن طول مدت زمان تلقیح و فاصله گرفتن از خطاهای انسانی در عملیات کشت نام برد.
انواع متدهای پرورش قارچ
پس از تولید و تهیه کمپوست فاز 2 از روش‌های متنوعی برای پرورش قارچ میتوان استفاده که بر اساس امکانات و میزان سرمایه و پلن تولید یکی از روش‌های ذیل قابل بهره‌برداری خواهد بود.
- سیستم جعبه ای: در این روش کمپوست فاز 2 در داخل جعبه‌های عمدتا چوبی و ندرتا پلاستیکی ریخته میشود. مزیت این روش در این است که میتوان از اطاق‌های مجزا برای رشد میسیلیوم در مرحله اسپان ران، رشد میسیلیوم در خاک ، هوادهی و برداشت استفاده کرد. جعبه‌ها در ابعاد گوناگون تعبیه شده و در صورت بزرگی بیش از حد میتوان از لیفتراک برای انتقال جعبه‌ها استفاده کرد. از معایب آن میتوان به هزینه‌های دائمی تعویض جعبه‌ها و نیز عدم تهویه مطلوب کمپوست با توجه به جعبه چوبی مصرفی اشاره کرد.
- سیستم طبقه ای: این سیستم برای مزارع بزرگ و سالن‌های بزرگ مناسب است که بر اساس ابعاد سالن طول و عرض و همچنین تعداد طبقات و در مجوع سطح زیر کشت متنوعی را شامل خواهد شد. از معایب این سیستم میتوان از هزینه زیاد ساخت طبقات مناسب (با توجه به ابعاد استاندارد و جنس سازه مصرفی- اهن گالوانیزه) و امکان انتشار سریع بیماری در این متد نام برد و از مزایا آن به سهولت در امر برداشت اشاره داشت.
روش های بسته‌بندی کمپوست بعد از تلقیح
کمپوست فاز 2 پس از تلقیح به یکی از دو روش زیر بسته‌بندی و به طبقات سالن پرورش قارچ منتقل میشود.
روش کیسه ای کشت قارچ
روش کیسه ای به دلیل مزایای آن مورد توجه است.
مزایای روش کیسه ای:
- ارزانی مواد مصرفی
- حذف کیسه‌های آلوده از سالن
- عدم نیاز به ماشین‌الات و سرمایه‌گذاری‌های اولیه
- قابل استفاده در مزارع کوچک و بزرگ
در این روش از کیسه‌های پلاستیکی با دهانه ۳۵ و ارتفاع ۳۰ -۴۰ سانتیمتر که در کناره‌های هر کیسه تعداد معدودی سوراخ برای تنفس کمپوست تعبیه شده، استفاده میشود. در هر کیسه بین ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم کمپوست میریزیم. سپس آن را با استفاده از دست یا دستگاه، پرس میکنند. در این روش فقط میتوان تا 110 کیلوگرم کمپوست در واحد سطح مصرف کرد.
روش کشت بلوک:
این روش در یک دهه اخیر در کشور ما به سرعت فراگیر شده‌است. عواملی نظیر سهولت در نقل و انتقال، سهولت و افزایش سرعت کار در روز تلقیح، میزان فشردگی ثابت در تمام بلوک‌ها، میزان بذر مصرفی ثابت و معین در این مسیر بی تاثیر نبوده است.
در این روش بلوک‌ها به شکل مکعب مستطیل، در ابعاد 20*40*60 سانتیمتر، با وزن بین ۱۷ تا ۲۰ کیلوگرم، آماده میشوند. بزرگترین مزیت این روش را سهولت در اجرای عملیات مختلف در سالن است. همچنین افزایش ۵ تا ۱۰ درصدی سطح زیر کشت نیز مزیت دیگر این روش است.
عملیاتی نظیر: خاکدهی، رافلینگ، برداشت، جریان یکنواخت و ثابت هوا در تمام سالن در این روش براحتی صورت میگیرد.
تنها عیب این روش، سرمایه‌گذاری اولیه نسبتا بالا در قیاس با سایر روش ها است.
مزایای روش بلوکی
از مزایای این روش جدید میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- شکل مکعبی آنها باعث وسیع‌تر بودن سطح بستر میشود.
- به دلیل سطح بیشتر، وزن کمتری را نسبت به روش کیسه‌ای دارند.
- چون نسبت به روش کیسه‌ای در آنها کمپوست با فشردگی بیشتری وجود دارد، همین عامل باعث موجب رشد یکنواخت میسلیوم‌ها میشود.
- چون سطح مسطحی دارند خاکدهی به صورت یک نواخت انجام میشود.
- به دلیل ارتفاع کمتر تبادلات دمایی و هوایی در آن بهتر انجام میشود.
- به دلیل ارتفاع کم سطح تماس بلوک‌ها کمتر است و در نهایت کنترل دما در تابستان راحت‌تر است.
تونل های فاز3 تولید کمپوست
در یک دهه اخیر در کشورهای پیشرو صنعت قارچ، استفاده از تونل‌های فاز سوم مرسوم است. با این روش توده کمپوست فاز دوم به صورت یکجا پس از تلقیح به تونل‌های ویژه منتقل میگردد. کمپوست در تونل فاز 3، همانند تونل فاز دو که تمام توده به یکباره پاستوریزه و شیرین میشود.
در این تونل تمام توده کمپوست بصورت یکجا مرحله اسپانران را طی خواهد کرد. پس از آن توسط ماشین‌الات ویژه کمپوست ضمن انتقال به طبقات سالن به صورت همزمان خاکدهی نیز میشود. از مزایای این روش یکنواختی در توده کلون شده کمپوست و کاهش ۱۰-۱۲ روز دوره اشغال سالن در هر دوره (افزایش دوره کشت سالن‌ها از ۶ دوره در سال به ۸ دوره) است.
معایب این روش سرمایه‌گذاری اولیه بالا و ریسک زیاد آلودگی است.
مهمترین ویژگی های اسپان (بذر قارچ) مصرفی
از ویژگی‌های بذر قارچ مرغوب میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-توده بذر قارچ، کاملاً سفید و شبکه میسلیوم اطراف تمامی دانه‌ها را بپوشاند.
۲-رنگ اسپان تازه سفید است در صورت قهوه‌ای بودن نشانه کهنه و مانده بودن بذر است.
۳-توده بذر باید عاری از هرگونه کپک و لکه‌های رنگی باشد.
۴-بوی ترشیدگی ندهد.
میزان مصرف بذر قارچ
واحد اندازه گیری بذر قارچ (اسپان) در ایران کیلوگرم است و در ازای هر تن کمپوست ۱۰ کیلوگرم بذر مصرف میشود. بیشتر بودن مقدار بذر هیچ تأثیری در باردهی ندارد و فقط دوره پنجه‌دوانی را کم می‌کند. در ضمن استفاده بیشتر بذر نیز موجب بالا رفتن دمای کمپوست میشود. چون اگر دمای بیشتر از ۳۰ درجه باشد و به مدت بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه کند موجب مرگ میسلیوم میشود.
و مصرف کمتر از حد لازم نیز موجب افزایش مدت ریشه دوانی داخل کمپوست میشود و اگر شرایط کلی محیط مساعد نباشد، مدت زمان کافی را جهت رشد کپک‌ها و عوامل رقیب فراهم می‌کند و موجب کاهش مواد مغذی در کمپوست میشود. بنابراین استفاده بهینه و مناسب از بذر طبق وزن کمپوست بسیار مهم است.
