کلش گندم و صنعت قارچ خوراکی

سال ۱۴۰۰ در حالی آغاز شد که با خود چالش‌هایی از وخامت بازار سال 99. تعطیلات نوروزی را به همراه آورد و بلافاصله پس‌ازآن نیز التهاب بازار به دلیل ایام مبارک ماه رمضان و انتخابات ۱۴۰۰ ریاست جمهوری. از یک سو و از سوی دیگر افزایش تدریجی قیمت‌های نهاده‌های تولید سبب‌شد. تا عرصه بر تولیدکنندگان و فعالان صنعت قارچ تنگ‌تر و تنگ‌تر شود ولی ضربه اثرگذارتر، قیمت کلش گندم در شروع فصل خرید بود.

قیمت کلش گندم در شروع فصل خرید و در ادامه رشد دنباله‌دار در قیمت آن بود. که سبب ایجاد شرایط انفعالی خاصی در صنعت و بلاتکلیفی برای  تمامی فعالان آن از تولیدکنندگان کمپوست. قارچ و فعالان بازار و از سوی دیگر به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی در جامعه که متأثر از شیوع بیماری کرونا و سوء مدیریت‌های کلان. در کنترل شرایط اقتصادی نامطلوب جامعه توسط مسئولین ذی‌ربط، توان اقتصادی آحاد جامعه را تضعیف‌نموده. که نتیجه آن کاهش اشتیاق و تقاضا در بازارفروش محصولات قارچی شده‌است که در آخر سبب افزایش دغدغه‌های فعالان صنعت شد.

مراتب حادتر و بحرانی‌ کلش گندم

بنابراین در طول ۲ ماه گذشته شرایط نابسامان صنعت به مراتب حادتر و بحرانی‌تر از سال قبل شد. به شکلی که واحدهای تولید کمپوست و پرورش قارچ به کاهش تولید روی آورده و حتی برخی از مزارع پرورش از ادامه فعالیت کناره گرفتند تا شاید در آینده شرایط بهتری برای ادامه فعالیت مهیا شود.
در این میان گروهی از فعالان صنعت، بیشترین عامل تأثیر گذار بر بحران‌های موجود را افزایش غیر مترقبه قیمت کمپوست و تأثیر آن بر قیمت تمام شده قارچ می‌دانند که با افزایش قیمت فروش قارچ و کاهش تقاضا از سوی مشتریان روبرو شده‌است. در این مقاله تلاش شده‌است تا با جمع آوری آمار و استناد به منابع موثق. صحت و سقم موضوع و اثرات حقیقی افزایش قیمت کلش گندم بر قیمت کمپوست، قارچ و همچنین کاهش تقاضا را بررسی نماییم.

کاهش کلش گندم و صنعت قارچ خوراکی

بر اساس شواهد و گزارش‌ها منابع مختلف،  سال زراعی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در ۶ میلیون هکتار اراضی تولید گندم (۲ میلیون هکتار آبی و الباقی دیم). با کاهش بارندگی حدود ۴۳% در مقایسه با سال گذشته مواجه بوده‌ایم. علیرغم اینکه در این سال زراعی حدود 6/7% به سطح زیر کشت گندم آبی و 6/1% به سطح زیر کشت گندم دیم اضافه شده‌است. تولید گندم از 13/6میلیون تن در سال زراعی ۱۳۹۹-۸۸ حداکثر به ۱۲ میلیون تن در سال زراعی جاری خواهد رسید. که البته این پیش‌بینی فروردین ماه سال جاری کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی بوده‌است. که بر اساس آثار و علائم موجود، این پیش بینی قطعاً با واقعیت فاصله زیادی خواهد داشت.

سال زراعی ۹۹-۹۸ با تولید 13/6 میلیون تن تقریباً کشور را از واردات گندم بی نیازکرده بود ولی باز به دلایل ناشناخته، واردات قابل توجهی از گندم به کشور صورت گرفت. برای امسال آمارها و پیش‌بینی‌های گوناگونی از واردات گندم ( از ۵ تا ۱۰ میلیون تن) توسط مسئولین بخش‌های مختلف به دلیل خشکسالی و نامناسب‌بودن نرخ خرید تضمینی گندم توسط دولت ارائه شده‌است.

بدیهی است با کاهش در میزان تولید گندم به دلیل خشکسالی، تولید کمی و کیفی کلش گندم نیز دچار افت قابل ملاحظه‌ای خواهد شد. که شرایط کنونی بازار و تأمین کلش،  صحت موضوع را تأیید و به‌واسطه این افت تولید در کلش. صنایع وابسته نظیر دامپروری ها و صنعت قارچ و به طبع آن شرایط معیشتی جامعه دچار فراز و نشیب سختی خواهد شد. ولی آگاهی از این موضوع خارج از لطف نیست که در گندم آبی بر اساس شرایط اقلیمی و تأمین آب مورد نیاز زراعت. میزان تولید کلش آن دچار نوسان اندکی به شرح ذیل خواهد شد:

دلایل نوسان میزان کلش گندم

1- مزرعه گندم آبی در شرایط بهره‌مندی از آب کافی و کامل  بدون تنش با عملکرد بالای ۶ تن در  هکتار به ازای تولید هر کیلو  دانه، 0/8  کیلوگرم تولید کاه خواهد داشت.
2-مزرعه گندم آبی در شرایط آبیاری نا کافی و درحالت تنش  آبی با عملکرد ۴ تا ۶ تن در هکتار به ازای تولید هر کیلو دانه، ۱  کیلوگرم تولید کاه خواهد داشت.
3 -مزرعه گندم آبی در شرایط  نامطلوب با  تنش آبی  با عملکرد  زیر ۴ تن درهکتار به ازای تولید هر کیلو دانه،  ۱/۱ کیلوگرم تولید کاه خواهد داشت.

نمودار قیمت کلش

نمودار زیر وضعیت قیمت کلش را از ابتدای اردیبهشت ماه تا ۲۰ تیرماه در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ ترسیم و مقایسه نموده‌است. برای اهل فن، قطعاً حامل نکات بسیاری است. آنچه که از نمودار بر می‌آید این است که در سال ۱۳۹۹ ضمن آرامش معنی دار در بازار خرید و فروش کلش. دارای میانگین فروشی در حدود ۱۵۳۸۷ ریال بوده‌است. درحالی‌که در سال ۱۴۰۰ ضمن آشفتگی فراوان در قیمت‌ها، این میانگین تا به امروز ۲۷۹۵۱ ریال اعلام شده‌است. این آشفتگی در قیمت‌ها را شاید به درستی نتوان آسیب شناسی و بررسی کرد. ولی قطعاً حضور و فعالیت دلالان در این میان و البته کاهش محسوس در تولید گندم و کلش آن به دلیل خشکسالی بران اثر بسیاری داشته‌است.

لازم به ذکر است که در سال زراعی 99-98 از حدود 7میلیون و 200هزار تن کلش آبی تولیدی کشور، سهم و نیاز  صنعت قارچ حدود 350هزار تن بوده‌است. حال در سال زراعی جاری با در نظر گرفتن 50% افت در تولید گندم آبی به دلیل خشکسالی. میزان کلش تولیدی 4میلیون و 500هزار تن و معادل 2میلیون و 700هزار تن کاهش در تولید کلش حادث خواهد شد.

نمودار شماره دو نشان‌گر تغییرات قیمت از ابتدای اردیبهشت ماه سال جاری تا 1400/4/19 است.

منابع قیمت کلش

جداول زیر نیز منابع قیمت کلش در ابتدای این دوره یعنی اول اردیبهشت و نوزده تیرماه را معرفی کرده‌است.

نمودارهای فوق حاکی از آن است که در طی سال های متوالی، رشد مداوم در قیمت کلش وجود داشته است. نکته قابل توجه در این میان تاثیرات این افزایش قیمت بر قیمت تمام شده محصول کمپوست و قارچ و قیمت نهایی فروش آنها است.

در جدول زیر اثرات این افزایش قیمت بر قیمت‌های نهایی کمپوست و قارچ با تفکیک سال گردآوری شده‌است.

از آنجا که در سال‌های اخیر تعداد دفعات افزایش قیمت در سال کمپوست بیش از یک بار بوده‌است. در این ستون تنها میانگین قیمت‌ها لحاظ شده‌است.
قیمت فروش قارچ بر اساس قیمت تابلو و میانگین قیمت فله یک لحاظ شده‌است.

 تحلیل جدول قیمت کلش

جدول فوق آمار و ارقام زیادی برای توجه و دقت در روند افزایش قیمت‌ها در ۴ سال گذشته صنعت دارد. شاید در نگاه اول میزان رشد قیمت در کمپوست و قارچ تقریباً برابر به نظر برسد(متوسط رشد قیمت کمپوست در سال ۶۳% و در قیمت قارچ ۶۵%). ولی دارای نکات قابل ذکر فراوانی است.

•  اولین نکته قابل توجه در این بخش عدم ثبات قیمت قارچ در طول یک سال به دلیل تعطیلات و مناسبت‌های فراوان در کشور است. در حالی که تمام هزینه‌های تولید نه تنها ثابت نبوده بلکه در موارد زیادی روند صعودی نیز داشته‌اند.
• دومین نکته قابل توجه که باید در این بخش به آن اشاره کرد، عدم ثبات در کیفیت کمپوست تولیدی. کاهش راندمان تولید کمی و کیفی آن و عدم پذیرش مسئولیت آن در اکثریت گزارشات کمپوست نامرغوب به کمپوست سازان عزیز در طول سال است. که در موارد زیادی باعث دلخوری و ضررهای مادی زیادی به پرورش دهندگان قارچ شده‌است.

خوشبختانه تمامی واحدها تولیدکننده کمپوست در سال‌های اخیر به نوعی به روز رسانی یا تازه ساخته شده‌است. در حالی که اکثریت واحدهای پرورش کشور به دلایل گوناگون این نو سازی را نداشته‌است. طبیعتا راندمان تولید و استفاده بهینه از تاسیسات، سازه و مواد اولیه در قیاس با واحدهای کمپوست سازی پایین‌تر است.

وابستگی واحدهای ساخت و تولید کمپوست

فعالیت‌ها و تصمیم گیریها در اکثریت مزارع پرورش متاسفانه کماکان توسط نیروی انسانی با شرایط متغییر روحی و روانی ایشان انجام میشود. این درحالی است که وابستگی واحدهای ساخت و تولید کمپوست به نیروی انسانی به مراتب کمتر شده‌است. این موضوع دلیلی بر اجبار در نوسازی مزارع پرورش قارچ کشور است.

قابل توجه است که کمپوست سازان محترم تمام محصول خود را با قیمت ثابت و معین از واحد تولید قارچ دریافت میکند. در حالی که در یک مزرعه پرورش قارچ انواع محصول درجه یک، درجه دو، درجه سه و با قیمت های متنوع تولید می شود. که سبب کاهش در میانگین فروش محصول سالیانه در مزارع می شود. البته تولید محصول با کیفیت ممتاز و با بالاترین قیمت در این مزارع به دلایل تاسیساتی. سازه‌ای، کیفیت مواد اولیه مصرفی، سطح دانش فنی تولید و سطوح فرهنگی پرسنل شاغل کار بسیار پر چالشی خواهد بود.

کاهش تقاضای قارچ

در خصوص کاهش تقاضای قارچ باید گفت علیرغم اینکه افزایش قیمت قارچ در بازارمصرف در قیاس با سایر مایحتاج مردم. از رشد قیمتی کمتری در این سال ها برخوردار بوده‌است. ولی واقعیت غیر قابل انکار این است که صنعت قارچ پس از گذشت حدود چهار دهه فعالیت گسترده و موفق. در بخش تولید کمی و کیفی صنعت که منجربه کسب رتبه هشت در بین کشورهای تولید کننده قارچ جهان شده‌است.

به دلایل متعددی از جمله عدم تبلیغات موثر از سوی متولیان صنعت در جهت افزایش آگاهی مردم از مزایا و ارزش های غذایی و درمانی قارچ. نگاه متفاوت دولت مردان دوره های پیشین به قارچ به عنوان محصولی تجملاتی و…   قارچ در نزد مصرف کنندگان به ماده غذایی تبدیل شده‌است. که نیاز به مصرف آن جدی انگاشته نمی شود و در هر تلاطم اقتصادی خانواده اولین عنصری است که حذف می شود. چه در قالب صرف غذا در رستوران ها و فست فودها و چه در طبخ غذاهای خانگی.

نرخ خرید تضمینی گندم سال جاری

نکته جالب دیگر در خصوص نرخ خرید کلش به‌عنوان ضایعات بخش کشاورزی این است که نرخ خرید تضمینی گندم سال جاری ۵۰۰۰ تومان به ازای هر کیلو اعلام شده‌است. و از آنجا که هر کیلو گندم آبی در حدود ۸۰۰ گرم کلش تولید می‌کند و با در نظرگرفتن نرخ هر کیلو کلش در مورخ ۱۴۰۰/۴/۱۹ (۳۵۱۲۵ ریال) خواهیم دید. بدون هیچ منطق و ادله اقتصادی کلش با قیمت  حدود ۸۷% قیمت تضمینی هر کیلو گندم در حال معامله است که جزء موضوعات شگفت انگیز در عرصه اقتصاد کشور محسوب می‌شود. در چنین شرایطی است که فعالیت‌های نا ثوابی چون قاچاق، صادرات یا حضور اثر گذار واسطه‌ها و دلالان در عرصه خرید و فروش کلش، شرایط بازار را بغرنج‌تر خواهد کرد.

بنابراین باید پذیرفت افزایش بی رویه در قیمت مواد اولیه نظیر کلش گندم به دلیل کاملاً اختصاصی و ویژه در صنعت. سبب کاهش میزان فروش قارچ و به تبع آن کاهش در میزان خرید کمپوست شده‌است. که در این صورت تمام زنجیره فعال در صنعت از این افزایش قیمت متضرر یا آسیب خواهند دید. برای رفع این معضل بزرگ که قطعاً در سالیان آتی با شدت بیشتری تکرار خواهد شد، نیاز به راه حل‌های ویژه و برنامه‌ریزی‌شده بر اساس خرد جمعی است. ولی به نظر نویسنده راه حل موقت برای این مقطع از تاریخ صنعت با هدف جلوگیری از ضررهای سنگین‌تر به فعالان در صنعت. کاهش در تولید و همچنین کاهش در توقع از سود حاصل از فعالیت تولید کمپوست سازان. تولید کنندگان خاک پوششی قارچ، بذر قارچ و البته قارچ در این ایام سخت است.

سخن پایانی

در خاتمه باید افزود، نکات بی‌شمار و ناگفته‌های فراوان در دالان‌های پر پیچ‌وخم صنعت وجود دارد. در این مقاله سعی شده‌است روشی از مطرح شدن مشکلات به گونه‌ای متفاوت و مبتنی بر آمار و اسناد موثق پایه گذاری شود. قطعاً تمامی فعالان صنعت در باب مقاله ارائه‌شده و موضوعات مشابه دیگر دارای نقطه نظرات منطقی و علمی هستند که با آغوش باز از ایشان و مقالات پربارشان برای انتشار در این سایت و با نام نویسنده آن استقبال می‌شود.

قلم سردبیر مجید نادری

منابع:

• واردات گندم فقط برای تنظیم بازار است. اقتصاد انلاین
• چرا کشور به واردات 10 میلیون تن گندم نیاز دارد.خبرگزاری پانا
• پیش بینی 12 میلیون تن گندم. خبرنبا
• ITPNews
• نسبت تولید کاه به دانه در گندم و جو. بیر شاخه گول
• قیمت خرید تضمینی هر کیلو گندم ۵ هزار تومان شد. خبر گزاری جمهوری اسلامی