پاول استامتس (paul stamets)، به عنوان زیست شناس، محقق، کارآفرین، کشاورز و مستندساز، یکی از تاثیرگذارترین افراد حال حاضر و پیشگام قارچشناسی مدرن است. بدون شک او مشهورترین قارچ شناس جهان و یک سوپراستار واقعی در دنیای علم است.
استامتس با دههها کاوش، آزمایش و فعالیتهای خستگیناپذیر خود، از مرزهای متعارف قارچ شناسی فراتر رفته و به اسطوریای در دنیای قارچها بدل شده. بطوریکه بسیاری از مردم جهان از طریق وی با دنیای شگفت انگیز قارچ ها آشنا شدهاند.
در ادامه به معرفی بیشتر وی و دستاوردهایش خواهیم پرداخت.
زندگینامه پاول استامتس
پاول ادوارد استامتس (Paul Edward Stamets) متولد 17 جولای 1955، شهر کلمبیا واقع در ایالت اوهایو است. وی در سال 1979 لیسانس قارچ شناسی خود را از کالج ایالتی اورگرین واشنگتن دریافت کرد. ولی از آن به بعد، تمامی اطلاعات و دستاوردهایش بصورت خودآموز، تجربی و غیرآکادمیک است.
وقتی 12 ساله بود، پدرش برشکست شد و خانوادهاش از هم پاشید. بعد از طلاق والدین، او با مادرش زندگی فقیرانهای داشتند.
پاول پسر بچهای به شدت خجالتی بود و در کودکی لکنت زبان شدید داشت. به همین دلیل خیلی اجتماعی نبود و بیشتر وقتش را به تنهایی میگذراند. وی از همان کودکی زمان زیادی را صرف گشت و گذار در طبیعت میکرد و آنجا بود که مسیر زندگیش را پیدا کرد.
او از سنین کم، طبیعتگردی و کاوش را در جنگلهای محلی آغاز کرد. در همین سفرها ارتباط عمیقی با قارچها پیدا کرد که پیشزمینه ورود وی به دنیای قارچ شناسی بود. جایی که او خود را غرق در مطالعه گونههای مختلف قارچ و نقش آنها در اکوسیستمهای مختلف کرد.

نوجوانی و تجربه قارچ های جادویی
زندگی او از روزی که قارچهای توهمزا را امتحان کرد، به کلی تغییر کرد. paul stamets در دوران نوجوانی، برای اولین بار قارچهای روانگردان را امتحان کرد. ولی نه مانند دیگر نوجوانان!
او در 17 سالگی یک کیسه پر از قارچ توهمزا خرید. اما بدون اطلاع از چگونگی استعمال و دوز مصرفی، کل قارچها را یکجا خورد!
یعنی به یکباره بیش از 10 برابر دوز معمول را مصرف کرد.
در نتیجه مغزش چنان چت کرد که در هنگام یک طوفان شدید، از یک درخت بلوط بزرگ بالا رفت و در میان رعد و برق، کل زمان طوفان را بالای درخت بود! زیرا تا زمانیکه اثرات روانگردان از بین نرفتهبود، نمیتوانست پایین بیاید.
خودش درباره ان تجربه میگوید: حس میکردم هوا به مایع تبدیل شدهاست. در آسمان فرکتالهای هندسی را تماشا میکردم که از میان رعد و برق بیرون میآمدند. همچنین موزاییکهای رنگارنگ که در اثر شکافت آسمان پدیدار میشدند. آنجا بود که ارتباط عمیقی با جنگل و کیهان برقرار کردم.
این سفر عجیب و شگفتانگیز، خیلی چیزها را برای همیشه در پاول استامتس تغییر داد. بطوریکه او را از شر چیزی که همیشه آزارش میداد، خلاص کرد. در کمال تعجب لکنت زبان وی از بین رفت!
از آن زمان، قارچها در زندگی او نقش محوری و مهمی دارند.
دوران جوانی paul stamets
پس از اتفاقات دوران نوجوانی، او خود را وقف مطالعه قارچهایی کرد که تحول زندگی خود را مدیون آنها بود. وی با کمک کتابچه راهنمای قارچ، شروع به یافتن قارچ های جادویی و تحقیق درباره آنها کرد.
بعد از دبیرستان، برای تحصیل در رشته قارچ شناسی، به چند دانشگاه درخواست داد و نهایتا در کالج ایالتی اورگرین، ایالت واشنگتن، تحصیل نمود.
وی در کنار تحصیلات دنشگاهی، مطالعات و تحقیقات خود را نیز بصورت جداگانه انجام میداد. بطوریکه هنگام فارغالتحصیلی در سال 1979، او یک دانشمند میدانی، محقق آزمایشگاهی، کارشناس طبقهبندی و متخصص کشت قارچ بود.
او پس از اتمام دوره دانشگاه، برای گذران زندگی مشغول چوببری در ایالت واشنگتن شد. همزمان نیز به عنوان استاد کمکی در دانشگاه اورگرین باقی ماند و با تحقیقات خود چند گونه جدید قارچ را کشف و کتابی منتشر نمود.
چندی بعد کتاب دومش با نام “The Mushroom Cultivator” را منشر کرد که همین حالا نیز مرجعی برای پرورش دهندگان خانگی و تجاری است.
پاول استامتس در سال 1980 یک مزرعه 20 هکتاری در المپیای واشنگتن، خرید و علاوه بر سکونت به عنوان خانه، در آن شرکت Fungi Perfecti تأسیس کرد. این شرکت که هنوز هم مشغول فعالیت است، به تحقیق، کشت و فروش انواع قارچهای خوراکی و دارویی و محصولات مرتبط با آن، میپردازد.
او همچنین در این مزرعه، پروژههای تحقیقاتی خود درباره کاربرد قارچها را بصورت عملی آزمایش میکند.
paul stamets در همان دوران با Carolyn Dusty Yao که او نیز قارچشناس بود، آشنا شد و ازدواج کرد.

تبدیل شدن به مشهورترین قارچ شناس جهان
در طی سالهای بعد، استامتس به عنوان نویسنده، مدرس، کشاورز، مخترع، کارآفرین، سخنران، مستندساز، پادکستر و آیندهنگر فعالیت نمود. تلاشهای خستگیناپذیر وی سبب کسب افتخارات و دستاوردهای فراوانی برای وی شد.
عشق او به قارچها صرفاً به نقش آنها در تنوع زیستی محدود نمیشود. بلکه به تأثیر آنها بر سلامت انسان، احیای محیط زیست و نوآوریهای فناوری نیز گسترش مییابد.
آثار او بسیاری از مردم را متقاعد نموده که قارچها ممکن است پاسخ برخی از بزرگترین چالشهای بشریت از جمله سرطان، آلودگی و حتی تغییرات اقلیمی را در خود داشته باشند.
رویکرد نوآورانه او در پروژه های تحقیقاتی، با تمرکز اصلی بر رابطه همزیستی بین قارچها و گیاهان(میکوریزا)، انقلابی در کشاورزی و احیای اکوسیستمهای تخریبشده محیط زیست ایجاد کرد.
خلاصه اینکه، زندگی پاول استامِتس گواهی بر عشق و تعهد عمیق او به طبیعت و به ویژه قلمروی قارچها است. او از طریق تحقیقات، نوآوری و حمایت خستگیناپذیر خود، مطالعه قارچها را به اوج خود رساند و نشان داد که چگونه این موجودات بیتکلف پتانسیل تغییر پزشکی، بومشناسی و حفاظت از محیط زیست ما را دارند.
کتاب ها و آثار پاول استامتس:
paul stamets تاکنون 11 کتاب و مقالات علمی زیادی در زمینه قارچ شناسی منتشر نمودهاست که ذکر همه آنها از حوصله این مطلب خارج است. اما متأسفانه آثار او به زبانهای زیادی ترجمه نشده و بیشتر آنها فقط به زبان انگلیسی در دسترس است.
برخی از آثار مهم او عبارتند از:
رشد میسلیوم، چگونه قارچها میتوانند به نجات جهان کمک کنند-2005
کتاب مهمترین اثر پاول استامتس است که به اثری تأثیرگذار در زمینه قارچ شناسی و چرخه زیستمحیطی تبدیل شدهاست. در این کتاب استامتس نقش اساسی میسلیوم را در احیای اکوسیستم، پالایش محیط زیست، پزشکی و فناوریهای نوین، بررسی میکند. این کتاب چشماندازی جسورانه، خوشبینانه و حتی آیندهنگرانهای از چگونگی نقش حیاتی قارچها در حل مشکلات جهانی ارائه میدهد.
ایدههای خلاقانه او در این کتاب، الهامبخش بسیاری از کارآفرینان بودهاست. طراحی مبلمان قارچی، تختههای موجسواری و حتی آجرها و عایقهای ساختهشده از کامپوزیتهای قارچی که هماکنون به واقعیت تبدیل شدهاند، در این کتاب ذکر شدهاست.
شهرت و اعتبار این کتاب به اندازهایست که بسیاری از فعالان ساخت اشیای نوآورانه با قارچ، کتاب دویدن میسلیوم را به عنوان کتاب مقدس خود ذکر میکنند.
قارچ های سیلوسایبین جهان-1996
کتاب را استامتس به همراه اندرو ویل(قارچشناس) نوشتند که به بررسی گونههای مختلف قارچ جادویی، تاریخچه فرهنگی آنها، خواص روانگردانی و پتانسیل درمانی آنها میپردازد. در این کتاب راهنمای شناسایی قطعی بیش از 100 گونه قارچ روانگردان در سراسر جهان موجود است.
قارچ های سیلوسایبین در زیستگاه طبیعی-2025
کتاب Psilocybin Mushrooms in Their Natural Habitats جدیدترین اثر استامتس در مورد انواع مجیک ماشروم، تاریخچه و نحوه مصرف آنها است. این کتاب حاوی 300 عکس رنگی باکیفیت با توضیحات کامل برای چگونگی شناسایی، روش جمعآوری آنها از طبیعت، دوز مناسب و نحوه مصرف آنها میباشد.

پرورش قارچهای خوراکی و دارویی-1993
در کتاب Growing Gourmet and Medicinal Mushrooms استامتس روش کشت انواع قارچ های خوراکی و دارویی را در محیطهای کنترلشده شرح میدهد. این کتاب یک راهنمای عملی و جامع برای علاقهمندان به قارچشناسی کاربردی است.
قارچ های روانگردان و متحدانشان-1978
کتاب Psilocybe Mushrooms and Their Allies بهترین راهنما برای قارچهای حاوی سیلوسایبین و همخانواده آنهاست. این اثر اطلاعات دقیق و جزئی در مورد قارچهای آگاریک با هاگ تیره و گروهی از قارچهای آبششی که شناسایی و طبقهبندی آنها دشوار است، ارائه میدهد. در این کتاب 76 گونه از قارچهای حاوی سیلوسایبین را شرح میدهد.
مقالات علمی و کنفرانسها
استامتس مقالات علمی متعددی را در مجلات تخصصی به چاپ رسانده است که به موضوعاتی مانند زیستپالایی، نقش قارچها در احیای محیط زیست و رابطه بین قارچها و گیاهان پرداخته است. علاوه بر این، او سخنران مکرر در رویدادهای علمی و زیستمحیطی بوده و دانش و بینش خود را با مخاطبان در سراسر جهان به اشتراک گذاشته است.

مستند و رسانهها
استامتس علاوه بر نویسندگی، در مستندها و برنامههای رسانهای نیز مشارکت زیادی داشته است. مهمترین آنها را شاید بتوان در مستند قارچ های شگفت انگیز، محصول سال 2019 شبکه netflix عنوان کرد.
او همچنین چندین سخنرانی TED با میلیونها بازدید داشته است که مهمترین آنها در سال 2011 انجام شد. او با این برنامهها، قارچها را به مخاطبان گستردهتری شناساند، که او را به یکی از اصلیترین اشاعهدهندگان دانش قارچ شناسی تبدیل کردهاست.
همچنین از سال 2016، یکی از شخصیتهای سریال پیشتازان فضا(Star Trek) نیز به افتخار وی، ستوان paul stamets نامگذاری شد. این شخصیت که تا کنون در 4 فصل این سریال حضور داشته، نقش یک دانشمند قارچ شناس و اخترشناس را ایفا میکند که سفینه فضایی را از طریق شبکه میسلیومی هدایت میکند! جالب است بدانید که خود استامتس از قدیم یکی از طرفداران پرو پاقرص مجموعه علمی-تخیلی Star Trek بود.

دستاوردهای علمی و مطالعات paul stamets
پاول استامتس به عنوان مشهورترین قارچ شناس جهان، تاکنون دستاوردها و جوایز متعددی کسب نموده که مهمترین آنها به شرح زیر است.
- دکتری افتخاری از دانشگاه ملی طب طبیعی پورتلند – 2012
- عنوان سفیر اختراع از انجمن آمریکایی پیشرفت علم واشنگتن (AAAS) – سال 2014
- جایزه ملی قارچشناس از انجمن قارچشناسی آمریکای شمالی (NAMA) – 2014
- جایزه گوردون و تینا واسون از انجمن قارچشناسی آمریکا (MSA) – سال 2015
- جایزه Bioneers برای نوآوری در زمینه محیط زیست – سال 1998 و 2014
- 9 اختراع ثبتشده در زمینه کاربرد قارچ ها
- کشف و ثبت چندین گونه قارچ
- جایزه کمک به گسترش قارچ شناسی آماتور از انجمن قارچشناسی آمریکای شمالی (NAMA) – 2013
- جایزه دستاوردهای الکترونیک از بنیاد آرگوس – 2008
- جایزه Green-O-Vator از مجله نشیونال جئوگرافی – سال 2008

مطالعات و تحقیقات مهم پاول استامتس
paul stamets طیف گستردهای از پروژههای تحقیقاتی و مطالعاتی را در زمینه قارچشناسی و زیستشناسی انجام داده و جنبههای علمی و کاربردی قارچها و رابطه آنها با محیط زیست و سلامت انسان را بررسی نمودهاست.
این آزمایشات به قدری گسترده هستند که ذکر آنها در یک مقاله امکانپذیر نیست. ولی مهمترین آنها به شرح زیر است.
نجات جان مادر
بدون شک، یکی از برجستهترین دستاوردهای استامتس، تحقیقات او در مورد اثرات دارویی قارچها است. مطالعات پیشگامانه او در کاربرد قارچها به عنوان دارو و عوامل ضدمیکروبی و تقویت سیستم ایمنی بدن، تأثیر قابل توجهی بر پزشکی، به ویژه درمان سرطان داشتهاست.
او دههها صرف تبلیغ قارچ های دارویی کرده که یک از بارزترین نتایج آن در ارتباط با بیماری مادرش بود. در سال 2009، پتی استامتس به سرطان سینه پیشرفته مرحله چهارم مبتلا شد، که حتی در جناغ سینه و کبد او نیز گسترش یافتهبود. پزشکان معتقد بودند که او فقط 3 ماه زنده خواهد ماند.
اما پاول استامتس در کنار شیمیدرمانی و هرسپتین، روزانه دوزهایی از قارچ دم بوقلمون را محصول مزرعه خودش بود را به وی میداد. یک سال بعد، اسکنهای مادرش هیچ سرطان قابل تشخیصی را نشان نداد و او 10 سال دیگر زندگی کرد تا اینکه در 93 سالگی به مرگ طبیعی درگذشت.
stamets طی سخنرانی TED در سال 2011، این ماجرا را مهمترین داستان زندگی خود نامید.

قارچ در فضا
استامتس در سال 2022 با گروهی از دانشمندان ناسا برای بررسی کاربردهای قارچ در فضا همکاری کرد. این پروژه 2 مرحله داشت.
- مرحله اول شامل تعیین اینکه کدام نوع قارچ برای کمک به تجزیه سنگپوشه از سیارکها مناسبتر هستند، بود. یعنی آیا قارچها میتوانند به ما در ایجاد گلخانه در فضا کمک کنند؟)
- مرحله دوم بررسی امکان ساخت سازهها در سایر سیارات بود.
همچنین تحقیقاتی جداگانه برای تاثیر قارچ های جادویی جهت مقابله با اضطراب و افسردگی فضانوردان در بازگشت به زمین نیز صورت گرفت. البته ناسا در مورد این پروژه سکوت کرده و فعلا اطلاعات بیشتری درباره نتایج آن در دسترس نیست.
پاکسازی خاک و زمین
پاول استامتس یکی از پیشگامان در زمینه مایکوپالایش(mycoremediation)، یعنی استفاده از قارچها برای پاکسازی سموم، است. یکی از نوآورانهترین زمینههای تحقیقاتی او استفاده از قارچها برای تجزیه و خنثیسازی آلایندههای سمی در محیط زیست است.
اواخر دهه 1990، او زمینی با خاک آلوده به مواد نفتی در بلینگهام واشنگتن، را با اسپور قارچ صدفی، تلقیح(بذرپاشی) کرد. بعد از 3 هفته، قارچها از دل خاک سیاه و بدبو جوانه زدند. با گذشت 5 هفته، گیاهان نیز روی آن زمین شروع به رشد نمودند.
در گزارش این پدیده آمده که، قارچها، بین 95 تا 99 درصد هیدروکربنها، آفتکشها و سایر مواد شیمیایی مضر خاک را تجزیه کردند. سپس حشرات برای خوردن قارچها به آن منطقه جذب شدند. حشرات داخل خاک تخمریزی کرده و لارو آنها باعث جذب پرندگان شد. مدفوع پرندگان نیز حاوی دانه گیاهان بود و سبب احیای این زمین شد.
تصفیه فاضلاب
اولین چالش استامتس در مزرعه جدیدش، فاضلاب آلوده به E.coli(نوعی باکتری عفونتزا) و ابلاغیه قانونی از سوی مقامات محلی برای بروزرسانی سیستم سپتیک(تصفیه فاضلاب) با مهلت 2 سال بود. اما او پول کافی برای آن را نداشت.
او طی تحقیقاتش به خواص ضدباکتریایی میسلیوم قارچ و عملکرد بهتر آن نسبت به فیلترهای پنبهای پی بردهبود. در نتیجه تصمیم گرفت تا فیلترهای غنیشده با میسلیوم بسازد و در سیستم فاضلاب قرار دهد. او اعتقاد داشت که میسلیوم میتواند باکتریها و فلزات سنگین را از آب آلوده، فیلتر کند.
این سیستم بطور شگفت انگیزی کار کرد و در کنترل بعدی توسط بازرسان سازمان کشاورزی، آلودگی 100% از بین رفتهبود. در حالی که استامتس از برداشت قارچ کلاهک شرابی Garden Giant (Stropharia rugosoannulata) حاصل از فیلترها، لذت میبرد.
سیستم مدیریت فاضلاب اکولوژیکی او “مایکوفیلتراسیون” نامیده شد و پس از انتشار اخبار آن در مجلات محیط زیست، در بسیاری از مزارع دیگر نیز استفاده شد.

دفع حشرات
یکی دیگر از مشکلاتی که paul stamets در مزرعه خود داشت، پوسیدگی سفید قارچی روی دیوارها بود. این مورد باعث جذب مورچه های نجار به مزرعه شدهبود، که مشکلات فراوانی برای سازه و محصولات مزرعه ایجاد میکردند.
استامتس و همسرش داستی یائو، که هردو نسبت به حفاظت از محیط زیست حساس بودند، نمیخواستند از آفتکش های سمی استفاده نمایند. بنابراین به دنبال جایگزین طبیعی برای آن بودند.
برخی از گونههای کپک میتوانند با هاگ خود، حشرات را آلوده کرده و بکشند. اما از طرفی برخی حشرات مانند مورچه در بوییدن هاگ و اجتناب از آوردن آنها به لانه مهارت داشتند. بنابراین استامتس کپک Metarhizium anisopliae را برای نسلهای متمادی کشت داد، تا اینکه قارچ به شکلی جهشیافته تکامل یافت که هاگزایی آن برای چند روز به تأخیر افتاد.
سپس مقداری برنج را که با کپک تلقیح نمود و در دسترس مورچهها قرار داد. تنها چند ساعت بعد مورچه ها فریب خوردند و تمامی برنج را به لانه خود بردند. آنجا بود که هاگهای کپک آزاد و سبب مرگ مورچهها شد. بطوریکه پس از 2 هفته دیگر اثری از مورچه درون دیوارها نبود.
این روش، پتانسیل ایجاد تحول در صنعت آفتکشها و جایگزینی با مواد شیمیایی را داشت. در نتیجه استامتس در سال 2003، این روش را به عنوان اختراع ثبت نمود و امتیاز آن را به یک شرکت تولید آفتکش فروخت.
سوخت سبز
قارچها برای رشد به مواد کمی نیاز دارند و دستگاه متابولیسم آنها غنی است. بنابراین، آنها میتوانند جایگزینی برای سوختهای زیستی باشند. مثلا کپک تریکودرما ریسی، سلولز را به شکر تبدیل میکند و امکان تولید سوخت اقتصادی را فراهم میکند. این بدان معناست که میتوان از زبالههای کشاورزی یا خانگی، اتانول تولید شود.
نجات زنبورها
جمعیت برخی گونه زنبورها به دلیل مواجهه با ویروسها و تغییرات اقلیمی در حال کاهش است. اما استامتس با یک روش درمانی ابداعی یعنی دردسترس قرار دادن میسلیوم قارچ، توانست مواد مغذی را برای بقای زنبورها فراهم کند.
ایده اولیه این درمان از آنجا آمده که او متوجه شد که زنبورهای عسل در مزرعه او، از میسلیوم قارچهایی که میان تراشههای چوب است، تغذیه میکنند.
این یافته گامی مهم در جهت نجات مهمترین گردهافشانهای جهان از تهدید انقراض است.

بیابان زدایی، جنگل کاری و کشاورزی
پاول استامتس به خاطر تمرکزش بر میکوریزا(رابطه همزیستی بین قارچ و گیاهان)، معروف است. وی اعتقاد دارد که میسلیومها آنزیمها و اسیدهایی ترشح میکنند که سنگ را به مواد معدنی قابل دسترس بیولوژیکی برای گیاهان تبدیل میکنند. بطوریکه مولکولهای زنجیره بلند مواد آلی را به شکل قابل هضم تبدیل میکنند.
همچنین ساختار میسلیوم، خاک را در کنار هم نگه میدارد و به حفظ آب و مواد مغذی در خاک کمک میکند. بهعلاوه رابطه میکوریزا با ریشههای گیاه، به جذب نیتروژن در ازای قند از میزبان منجر میشود.
به همین دلایل، استامتس در تحقیقات خود از قارچها برای رشد سریعتر جنگلها، جلوگیری از پیشروی بیابان و همچنین حمایت از کشاورزی جهت محافظت مردم در برابر قحطی (به ویژه در مناطق جنگی) استفاده مینماید.
سایر موارد
برخی قارچها قادر به دفع تشعشعات هستهای هستند. استامتس اکنون روی پروژهای کار میکند که در آن از قارچهایی برای جذب فلزات سنگین جهت رفع آلودگی رادیواکتیو فوکوشیما، استفاده میشود.
او همچنین تحقیقاتی درباره پتانسیل میسلیوم جهت کاربرد در مصالح ساختمانی پایدار، بستهبندی زیستتخریبپذیر و محصولات نساجی انجام دادهاست.
وی همچنین آزمایشات زیادی بر روی قارچ مورد علاقه خود “آگاریکون”، به دلیل فواید احتمالی آن در برابر ویروسها و بیماریها، انجام داده و به نتایج جالبی نیز دست یافتهاست.
stamets رابطهای پیچیده و چندوجهی با قارچهای جادویی، دارد. او با شرکت در پروژههای آزمایشی مختلف مربوط به قارچهای توهمزا، به پتانسیل درمانی آنها و تأثیر سیلوسایبین در درمان بیماریهایی مانند افسردگی و اضطراب پرداختهاست.
مشهورترین قارچ شناس جهان از نگاهی دیگر
همه قارچ شناسان شهرت پاول استامتز را ندارند و در بین عوام معروف نیستند. البته بخش زیادی از این شهرت به واسطه، اشتیاق زیاد، تلاش بیوقفه و خستگیناپذیری وی بودهاست. در واقع او را می توان سلبریتی دنیای قارچها دانست.
اما مانند هر فرد مشهور دیگر، او منتقدانی نیز دارد. منتقدان وی استدلال میکنند که برخی از ادعاهای او اغراقآمیز است یا مبتنی بر مطالعات آزمایشی کوچک است که پشتوانه علمی لازم را ندارند.
البته حتی خود استامتس نیز نیاز به دادههای بیشتر را درباره قارچها تصدیق میکند. او در مستند قارچهای شگفتانگیز میگوید: ما هنوز در مرحله کودکستانی هستیم!
با این حال، تأثیر او بر دنیای قارچشناسی غیرقابل انکار است. کسی که زمانی آنقدر خجالتی بود که نمیتوانست چشمانش را از زمین بردارد، به سخنرانی مشهور در همایشهای سالانه TED تبدیل شدهاست.
پل استامتس با آن کلاه چرم میسلیومی و عینک گرد خود، اکنون نه تنها یک سلبریتی، بلکه مشهورترین قارچ شناس جهان است.
مولف:
گردآوری، ترجمه و تالیف توسط تیم رسانه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.
منابع: wikipedia.org و paulstamets.com و سایر مقالات
با مشاهیر صنعت قارچ در سایت دانشنامه هاگ آشنا شوید.