اسپان زنی و پنجه دوانی میسلیوم ها

اسپان زنی و پنجه دوانی میسلیوم ها: به تلقیح کمپوست با اسپان یا بذر قارچ، اسپان زنی و به گسترش و رشد میسلیوم ها در کمپوست قارچ، پنجه دوانی ، میسیلیوم ران یا اسپان ران گفته می شود.

نکات مهم

برای رسیدن به بالاترین سطح عملکرد محصول، نکات مهم ذیل را باید در مراحل مورد توجه قرار داد:

۱-مقدار رطوبت بستر
۲-دمای بستر
۳-وزن خشک کمپوست مصرفی
۴-مدت‌زمان پنجه دوانی

مقدار رطوبت

میسیلیوم ها علیرغم اینکه آب دوست هستند قادر به رشد در بستر با رطوبت بالا (73%<) نخواهند بود و همچنین در بستر با رطوبت  بسیار کم و خشک نیز قادر به رشد نخواهد بود و در هر دو شرایط  اگه میسیلیوم توانست به رشد خود ادامه دهد قطعا دارای میسیلیوم های ضعیف و نابالغ خواهیم بود.

طی آزمایشات بر روی قارچ دکمه‌ای با کمپوست نرمال نتیجه گیری شد در صورت انحراف رطوبت بیش از ۲% از حد نرمال( 68-70%)،کاهش و افت محصول حاصل خواهد شد.

انحراف بیش از ۵% در رطوبت نیز منجر به تشکیل میسیلیوم هایی می‌شود که توانایی تولید کلاهک را ندارند. بنابراین ضمن تولید و تهیه کمپوست با پارامترها و خصوصیاتفنی مطلوب،در صورتی که کمپوست مصرفی درصد ناچیزی از رطوبت ایده ال داشت باید کمپوست خشک را در مرحله اسپان زنی اندکی مرطوب کرده و به خوبی این رطوبت را به تمام نقاط منتقل سازیم تا مبادا لکه‌های مرطوب تشکیل شوند. اگر کمپوستی دارای میزان بسیار بالای رطوبت بود به آن مقداری گچ می‌افزاییم تا آب اضافی را جذب کند.

دمای بستر

برای کنترل دمای بستر ، دماسنج‌هایی را در مرکز توده کمپوست و نیز در هوای سالن نصب می‌کنند. طبیعی است که این محل، دماهای متفاوتی را نشان دهند. اگر دمای گرم‌ترین نقطه (مرکز توده بستر) برابر با ۲۷ درجه باشد و دمای معمولی اتاق ۲۱ درجه باشد، در این صورت دمای کل توده باید در این دامنه قرار گیرد.

بسته به نوع قارچ پرورشی دمای مطلوب رشد میسیلیومی نیز متفاوت خواهد بود. مثلاً در قارچ دکمه‌ای  دمای بهینه ۲۵ درجه  ولی در گونه ای از سیلوس به ۳۰ درجه دما نیاز دارد. در طول دوره پنجه دوانی میسلیوم  ، حفظ دمای مناسب برای سریع‌ترین و بیشترین رشد میسیلیومی هدف اصلی است.

وزن خشک مواد اولیه بستر

مقدار وزن خشک مواد اولیه بستر در هر مترمربع از سطح کاشت، عامل تعیین‌کننده عملکرد به شمار می‌رود. تولیدکنندگان قارچ دکمه‌ای، در هر متر مربع از سطح کشت حدود 70-80 کیلوگرم  کمپوست را جای می‌دهند. با تقسیم عملکرد کل قارچ در هر متر مربع، می‌توان راندمان تولید را سنجید.

برای افزایش میزان تولید در زمان ثابت می توان مقدار کمپوست مصرفی در بستر را با فشرده ساختن مناسب کمپوست بالا برد به شرطی که سیستم های هواساز و خنک کننده های سالن توان کنترل دما و شوک سالن را داشته باشند.

موجودات با فعالیت ،رشد و تغذیه عمدتا گرمایی را تولید می کنند. قارچ نیز در طول مدت پنجه دوانی و رشد میسیلیوم ، مقادیر قابل توجهی حرارت تولید می‌گند که در ابتدا سبب گرم شدن کمپوست و به تدریج گرم شدن دمای هوا سالن را بهمراه خواهد داشت.  معمولاً اوج این حرارت 30تا 34 درجه و روز9تا11بعد از اسپان زنی به وقوع می‌پیوندد.

در این درجه حرارت میکروارگانیسم‌های گرمادوست موجود در کمپوست فعال‌شده که در اثر فعالیت آنها دمای کمپوست نیز بیشتر می‌شود و به‌راحتی به بیش از ۳۸ درجه می‌رسد. دماهای بین 30تا35 درجه سانتیگراد می‌توانند به میسلیوم ها آسیب وارد کرده و با بالا رفتن دما احتمال فعال شدن کپک‌ های رقیب نیز بیشتر می‌شود.

برای پیشگیری از وقوع این اتفاق، سالندارهای مجرب با توجه به شناخت جامعی که از سالن و تجهیزات تهویه ای و سرمایشی آن در کنار شناخت کمپوست مصرفی دارند معمولا از روز 7تا8 پس از پرسالن با کاهش تدریجی دمای هوا از وقوع اون جلوگیری می کنند.

پیشنهاد ما:

با این توضیحات مجدداً اهمیت نسبت وزن بستر پرورش به حجم هوای آزاد داخل سالن پرورش را یادآوری می‌شویم.  پیشنهاد می شود، بر اساس توان سیستم های تهویه و سرمایشی موجود از 70تا 90 کیلوگرم بر متر مربع کمپوست بر روی طبقات مصرف شود.بدیهی است تا تعیین دقیق میزان مصرف کمپوست در واحد سطح نیاز به آزمایشات متعددی وجود دارد.

در عرف موجود در صنعت قارچ کشور، سالنها بر اساس طرح و نقشه پیشنهادی سازمان نظام مهندسی کشور ساخته می شوند و در صورت رعایت تمام بخش ها منجمله ابعاد سالنها،مصالح ساخت و رعایت مبحث ایزولاسیون،توان و قدرا هواسازها و سیستم های سرمایش و گرمایش براحتی تا 90-85 کیلوگرم کمپوست فاز دو در واحد سطح مشکلی وجود نخواهد داشت.

مدت‌زمان پنجه دوانی

بعد از اتمام دوره کلونی بستر با میسیلیوم قارچ و زمانی که 100% بستر با میسیلیوم قارچ خوراکی سفید شد، می‌توان وارد مرحله بعد پرورش قارچ که آن نیز ادامه رشد رویشی میسیلیوم قارچ محسوب می شود،شد. طول دوره رشد میسیلیوم در کمپوست ( میسیلیوم ران یا اسپان ران)بر اساس شرایط و ایر ملاحضات از 13تا 16 روز طول خواهد کشید.

 

پنجه دوانی میسلیوم ها

در ادامه بحث اسپان زنی و پنجه دوانی به بررسی و تبیین بهترین شرایط محیطی برای رشد میسیلیوم قارچ خوراکی پرداخته خواهد شد.

شرایط محیطی مناسب

به منظور حداکثر سرعت رشد میسیلیوم  و با کیفیت مناسب در کمپوست و خاک پوششی که دستاورد آن تولید محصول عالی از حیث کیفیت و کمیت است. ایجاد شرایط محیطی ایده ال وبهینه برای رشد میسیلیوم ضروری و حیاتی است. در این خصوص استفاده از مواد اولیه مرغوب بسیار اثر گذار خواهد بود.

نکته مهم و  قابل به ذکر در این خصوص اینست که در طول فاز رویشی یعنی طول دوره رشد میسیلیوم در کمپوست و خاک پوششی تنها دمای کمپوست در کنار رطوبت نسبی و غلظت دی اکسید کربن سالن از اهمیت بسیاری برخوردار است. ولی در فاز زایشی یعنی شروع دوره شوکدهی و برداشت دمای هوا از اهمیت برخوردار بوده و به آن باید توجه کرد.

با ورود کمپوست به سالن و پس از انجام اموراتی نظیر شستشو و ضدعفونی سالن. در کوتاه ترین زمان ممکن دمای هوای سالن را با استفاده از دور مناسب  فن هواساز،دریچه 100درصدی هوای سیرکوله و در صورت نیاز بخار آب به مرز 23-24 درجه سانتگراد رسانده و با فرصت 1تا 2 روزه به سالن اجازه رشد دمای کمپوست به دمای اپتیمم ( 25-26درجه ) را بدهید.

این توصیه برای فصول بهار،پاییز و زمستان کاربرد دارد  و برای تابستان با توجه به افزایش احتمالی دمای کمپوست در طول زمان انتقال کمپوست از کودسازی تا سالن پرورش، لازم است تا سالن پرورش خالی ، شستشو و ضدعفونی شده از  5تا4ساعت قبل از عملیات پر ، دمای هوای سالن با استفاده از هواساز ، مه پاش آن و در صورت نیاز کویل سرمایش به دامنه 20 درجه رسانده و در آن دما نگهداری شود و تلاش شود دمای محیط در طول زمان انتقال کمپوست به طبقات در همین دامنه دمایی حفظ شود.  استفاده از دریچه سیرکوله 100درصدی در مصرف انرژی در طول این دوره موثر است.

تنظیم رطوبت نسبی در سالن

پس از رسیدن به دمای اپتیمم رشد میسیلیوم در کمپوست در روز اول یا حداکثر دوم پس از پر سالن، دومین پارامتر مهم یعنی تنظیم و حفظ رطوبت نسبی در سالن در محدوده 90تا 95% در دستور کار قرار می گیرد. در فصول بهار،پاییز و زمستان استفاده از تزریق مستقیم بخار برای تنظیم دما تا حد زیادی در تنظیم این پارامتر کارساز خواهد بود و فقط در شرایط خاص نیاز به خیس کردن در و دیوار سالنهای پرورش با آب توسط کارگر  یا حتی استفاده از مه پاش های مستقر در سالن  موضوع را حل خواهد کرد.

در تابستان به دلیل عدم بهره گیری از بخار آب،گرمای محیط داخلی و بیرونی سالن و احتمالا دور بالای فن هواساز ، برای تنظیم و تامین رطوبت نسبی سالن با استفاده از ابزار و روشهای قید شده ، تلاش بیشتری نیاز خواهد بود.

هنگام استفاده از بخار، باید مراقب بود تا از افزایش یکباره و بیش از نیاز دمای هوا و به طبع آن کمپوست پرهیز شود، در غیر این صورت موجب افزایش دمای بستر از حد معمولی می‌شود.

در ادامه:

عموما در روزهای 1تا3  و یا 11تا12 پس از پر سالن عملیات تخته کوبی در سالن ها انجام می شود. پس از اتمام تخته کوبی سطح بستر با روزنامه باطله یا نایلون سوراخدار می‌پوشانند. مزیت به کارگیری روزنامه ضمن اجازه تنفس به کمپوست و خروج گازها و رطوبت مازاد کمپوست به صورت بخار ، امکان ابپاشی و تنظیم رطوبت سطح کمپوست را خواهد داشت. استفاده از نایلون بجای روزنامه تمام مزایای مصرف روزنامه را خواهد داشت و فقط امکان تنظیم رطوبت سطح بستر با ابپاشی را نخواهد داشت که البته با توجه به عدم تبادلات 100درصدی رطوبت با محیط،نیاز به خیس کردن سطح بستر کمتر احساس می شود.

تجربه ثابت کرد برندهای مختلف کمپوست در شرایط مختلف فصلی و کاری، زمان های مختلف تخته کوبی ( 1تا3 یا 11تا12 پس از پر) و  پوشش بستر با استفاده از روزنامه و نایلون سوراخدار نتایج مناسبی خواهند داشت. تشخیص هر یک از موارد برای حصول نتایج مطلوب با به خدمت گرفتن سالندار مجرب حاصل خواهد شد.

غلظت دی اکسید کربن

در طی مدت رشد میسیلیوم در مراحل مختلف رویشی و زایشی، میسلیوم های قارچ مقدار زیادی کربن دی‌اکسید تولید می کند. از طرفی ثابت‌شده است که میسلیوم های قارچ  به  جذب و تثبیت دی‌اکسید کربن به مقدار زیاد  نیاز حیاتی دارند. لازم به ذکر است که قارچ از کربن گاز دی اکسید کربن به عنوان یک ماده غذایی استفاده می کند. بهترین غلظت دی‌اکسید کربن در طول رشد رویش میسیلیوم قارچ خوراکی دکمه ای 4000تا 9000 پی پی ام است. این میزان در دوره رشد زایشی و برداشت 800تا 1300 پی پی ام خواهد بود.

غنی‌سازی در زمان اسپان زنی

یکی از  دستاوردهای مهم در کشت قارچ دکمه‌ای، افزودن مواد غذایی فرموله شده  به کمپوست با عنوان مکمل غذایی قارچ است. این مکمل ها عموما در مرحله اسپان زنی به کمپوست اضافه می شود. در این روش که بیشتر در کشورهای اروپایی و امریکایی استفاده می شود، وضعیت آلودگی سالن ها و مزرعه بسیار تعیین کننده  و مهم است. این بدین معنی است که در صورت وجود آلودگی در مزرعه از مصرف مکمل پرهیز خواهد شد و در عوض زمانی باید از مکمل ها استفاده شود که مزرعه از حیث آلودگی در کمترین حد ممکن قرار داشته باشد.

در صورت استفاده از مکمل به دلیل افزایش  رشد در میسیلیوم ها باید منتظر افزایش دما در بستر و سالن بود. این مکمل‌ها به‌صورت پودر خشک و به صورت فرمول خاصی تولید و به بازار عرضه می‌شوند. به منظورحداکثر بهره وری از این مواد در طول مدت سه فلاش، مکمل باید به میزان ۷-۵% وزن خشک بستر در ابتدای اسپان ران در اختیار میسلیوم های قارچ قرار گیرد.

با این مقدار مکمل، افزایش عملکردی در حد ۲۲۵-۴۵۰ گرم قارچ در هر فوت مربع را انتظار داریم. برای دریافت نتایج بهتر باید مکمل‌های غذایی به‌طور کامل با کمپوست ترکیب شود. نکته مهم در این است که این موادمکمل،  بستر تغذیه و کمپوست قارچ را غنی سازیم. از طرفی در صورت مهیا بودن پیش‌زمینه‌های رشد عوامل بیماریزا، محیطی بسیار مناسب برای تکثیر آن‌ها نیز فراهم می‌سازد.

غنی‌سازی در مرحله خاک‌دهی

دومین مرحله غنی‌سازی در مرحله افزودن خاک‌پوششی  جهت افزایش مقدار ماده غذایی و افزایش توان تولید بستر قارچ به بستر اضافه می گردد. مواد مورد استفاده در این قسمت عبارت‌اند از کنجاله سویا،  پنبه‌دانه یا چاودار، بذرهای گندم و ذرت خوشه‌ای.

در زمان مصرف مکمل هل باید بستر تغذیه و مکمل‌ها، باید عاری از هرگونه آلاینده‌ای باشد. در غیر این صورت موجب پخش آلودگی و تهدید کل کشت شود. انتظار می‌رود دمای بستر در روز دوم و سوم بعد
از غنی‌سازی بالا رود که کاملاً طبیعی است. با استفاده از این روش مقدار عملکرد ۲۲۰-۹۰۰ گرم در فوت مربع افزایش می‌یابد.

 

 

مروری بر روش‌های اسپان زنی

درطول سالیان درازی که از عمر پرورش قارچ  توسط انسان می‌گذرد ، روش‌های اسپان زنی تکامل زیادی ‌یافت. تا اواخر دهه ۱۹۵۰، تولیدکنندگان قارچ دکمه‌ای به‌طور معمول از قطعه‌هایی از اسپان کودحیوانی به‌اندازه فندق  مورد مصرف قرار می‌گرفت. که آنها را در حفرات با فواصل منظم درون کمپوست می‌کاشتند.

در این روش، پنجه دوانی اسپان کند صورت میگرفت و مناطق دورتر از نقطه تلقیح بیشتر در معرض هجوم عوامل رقیب قرار داشتند. با گذشت چند دهه روش اسپانزنی مخلوط، یعنی استعمال از دانه های غلات با دانه های درشت و ریزو حتی خاک اره سبب شد. تا اسپان را به‌طور یکنواخت در تمام قسمت‌های بستر پخش شوند تا در این صورت کلونی‌هایی سریع و یکسان تشکیل شوند.

تا زمانی ‌که روش اسپان زنی مخلوط ابدا نشده بود، تمام پتانسیل و توان اسپان ها و اثرات بر روی بستر نیز مشخص نشده بود.

مقدار استاندارد اسپان( اسپان خارجی)برای قارچ خوراکی دکمه‌ای، 5-6 لیتر در هر تن کمپوست فاز 2  و برای اسپان داخلی 10-13 کیلوگرم است. این تصور که بهتر است که برای کلونیزگی سریع بستر  مقدار اسپان بیشتری مصرف نماییم، تصور کاملا درستی نیست. تحقیقات نشان می‌دهد افزایش در میزان مصرف بذر تاثیر معنی داری بر کوتاهی دوره اسپان ران ندارد و تنها سبب افزایش دما در بستر می‌شود. توصیه می‌شود روز قبل از اسپان زنی و تلقیح، اسپان های چسبناک و متراکم را جدا کرد و به‌صورت دانه‌دانه درآوریم.

نگه‌داری اسپان

اگر اسپان تازه باشد بذرها راحت جدا می‌شوند. اگر بخواهیم اسپان را تازه نگه‌داریم، بهتر است آن‌ها را در دمای 2-4 درجه در یخچال قرار دهیم.
در پنجه دوانی، برای جلوگیری پیدایش میکروارگانیسم‌های مضر، باید کلونی شدن بستر حتی‌الامکان سریع انجام شود. هنگامی‌که میسلیوم قارچ غیرفعال است، آنتی‌بادی طبیعی مخفی در بستر تغذیه ( دانه غله)مانع فعالیت عوامل رقیب می‌شوند.

برای جلوگیری از هجوم عوامل رقیب، توصیه می‌شود که اسپان زنی تحت شرایط بهداشتی و کنترل‌شده صورت پذیرد. و از ورود مگس و پشه باید جلوگیری شود و برای این منظور سعی کنیم تا محیط کار کاملاً کیپ، بدون منفذ و بهداشتی باشد. روز قبل اسپان زنی باید با استفاده از محلول سفیدکننده ۱۰%، ابزار کار و اتاق را ضدعفونی کرد. هنگام استفاده از این مواد ضدعفونی‌کننده سعی کنیم تا پوست دست و بدن از تماس با آن دور باشد و در این هوا نفس نکشیم.

یکنواخت کردن

بعد از پر کردن قفسه‌ها، با استفاده از دست یا یک چوب صاف، اسپان را در تمام سطوح کاشت پخش می‌کنیم. برای جلوگیری از خشکی ناشی از ورود بی‌رویه هوا به داخل کمپوست، بستر را صاف و کمی متراکم می‌سازد.

میزان فشردگی، به ساختار کمپوست بستگی دارد، به‌طوری‌که اگر مواد اولیه کمپوست بلند و متخلخل باشند، نسبت به بافت ریز و متراکم می‌شوند. در صنایع پیشرفته تولید قارچ با استفاده از فشار هیدرولیکی، سطح کمپوست را کاملاً صاف و یک دست می‌کنند. که متعاقباً باعث ایجاد خاک‌پوششی یک دست و یکنواخت می‌شود.