بیماری کپک سیاه کمپوست یا بیماری پیتیوم(Pythium)، در پایان مرحله اسپانران یا زمان خاکدهی، ممکن است بصورت نواحی سیاه و کلونیزه نشده در کمپوست قارچ مشاهده شود. از این‌رو نام دیگر آن بیماری کمپوست سیاه(Black Compost) است.
قسمت‌های سیاه ممکن است که از نظر اندازه، بسیار متفاوت باشند. یعنی از چند سانتیمتر مربع تا یک متر مربع متغیر باشند.

کپک سیاه کمپوست قارچ

بسیاری از پرورش‌دهندگان قارچ، قبل از عملیات خاکدهی قسمت‌هایی از کمپوست را به رنگ سیاه مشاهده کرده‌اند که میسلیوم در آنها رشد نکرده است. زیرا انواع مختلف کپک پیتیوم در آن نقاط تجمع یافته است.

زمانی که کمپوست قارچ در سیستم طبقه ای قرار میگیرد، این نواحی سیاه بیشتر در نیمه بالایی و در سطح کمپوست مشاهده خواهند شد. اگرچه ممکن است سیاهی به سمت عمق بستر نیز توسعه پیدا کرده باشد. این نواحی سیاه ممکن است بیضوی یا دایره ای شکل باشند.

در کمپوستی که به‌صورت فله (تونل فاز 3) اسپانران شده باشد، این نواحی ممکن است در هرجایی از بستر نمایان شود. اما نهایتا نواحی سیاه شده توسط میسلیوم قارچ خوراکی کلونیزه می‌شود.

ولی بطور کلی میزان باردهی محصول قارچ از نواحی مبتلا به بیماری پیتیوم، مخصوصاً در فلاش اول و دوم پایین خواهد بود. گاهی میزان راندمان تولید در فلاش سوم بیشتر است. زیرا میسلیوم قارچ خوراکی باگذشت زمان، در این نواحی از کمپوست سیاه نیز رشد خواهد کرد.

عامل ایجاد کننده اختلال کمپوست سیاه

عامل ایجادکننده این اختلال، گونه‌های کپک از جنس Pythium است. در انگلیس و استرالیا گونه P.oligandrum عامل ایجاد کننده این اختلال است. این‌گونه، بیماری زا شناخته‌شده و آنتاگونیست قارچ‌های مختلفی است.

در ایالات‌متحده آمریکا گونه بسیار نزدیک P.hydnosporum عامل ایجادکننده این اختلال گزارش میشود.

اسپورهای تولیدی Pythium نسبت به گرما و خشکی بسیار مقاوم بوده و پس از پاستوریزه‌کردن از روی کمپوست خشک نیز قابل انتشار هستند.

هاگ‌های در حال استراحت خشک‌‌شده، دمای 90 درجه سلسیوس را به مدت 60 دقیقه تحمل می‌کنند. اما در حالت مرطوب داخل کمپوست قارچ خوراکی، حتی قادر به تحمل دمای 55 درجه سلسیوس نیز نیستند.

این اسپورها، در دماهای معمول برای پرورش قارچ جوانه می‌زند. با این‌ وجود دمای مطلوب برای رشد میسلیوم 28 درجه سلسیوس است.

P.oligandrum قادر به رشد سریع در کمپوست آماده‌شده فاز دوم است و میزان رشد آن با دمای 25 درجه سلسیوس حدود 2 تا 3 میلیمتر در روز است.

میزان رطوبت بیماری کپک سیاه کمپوست

میزان رشد عامل این بیماری در دامنه رطوبتی ۶۴-۷۲ درصد، تحت تأثیر میزان رطوبت قرار نمی‌گیرد. نشان داده‌شده است که حداکثر میزان بازدارندگی P.oligandrum زمانی است که قبل از بذر زنی یا به همراه بذر وارد کمپوست شود.

درصورتیکه Pythium دو روز پس از بذر زنی وارد کمپوست شود، رشد اسپان قارچ خوراکی تحت تأثیر قرار نخواهد گرفت. طول دوره بازدارندگی کپک سیاه، 4 هفته است. پس‌ از این دوره، میسلیوم قارچ خوراکی نواحی مبتلا را دوباره کلونیزه می‌کند.

این نکته نشان‌دهنده آلودگی کمپوست در زمان بذرزنی یا قبل از آن به بیماری پیتیوم است. یعنی این بیماری از قبل داخل بستر بوده‌است. کلش، خاک موجود در کلش یا نگهداری کلش بر روی خاک، ممکن است منبع اولیه آلودگی کپک سیاه که جز بیماری‌های خاک زاد است، می‌باشد.

مقدار زیادی نیتروژن (ازت) در مناطقی از کمپوست که به کپک سیاه آلوده شده‌اند، وجود دارد. این اتفاق ممکن است به دلیل توزیع ناهموار مکمل‌های حاوی نیتروژن در بستر رخ دهد. توزیع نامناسب و غیریکنواخت مکمل‌های پروتئینی در زمان بذر زنی، نیز دلیل وجود نواحی دارای مقادیر بالای ازت خواد بود.

مشخص نیست که میزان بالای ازت یا نیتروژن در این نواحی، جلوی رشد میسلیوم قارچ خوراکی را می‌گیرد یا موجب افزایش رشد کپک سیاه Pythium می‌شود.

احتمالاً ازت بالا موجب رشد مناسب و مستقر شدن پیتیوم در کمپوست قبل از اینکه میسلیوم قارچ خوراکی بتواند در کمپوست رشد کند می‌شود. در این صورت بستر دچار نواحی آلوده به بیماری پیتیوم یا به اصلاح کمپوست سیاه می‌شود.

روش کنترل بیماری کپک سیاه کمپوست

• جهت کنترل کپک سیاه کمپوست قارچ، بایستی از خاکی شدن کلش هنگام نگهداری آن یا هنگام مخلوط کردن داخل محوطه کمپوست سازی اجتناب کرد. همچنین از خاک پاستوریزه نشده برای کشت استفاده نکنید.
  بنابراین دسته‌های کاه و کلش باید روی یک سطح بتنی انبار شوند.
• درصورتیکه آب از اطراف وارد محوطه کمپوست سازی شود، بعید نیست واحد را به بیماری پیتیوم (Pythium) و میکروارگانیسم‌های دیگر آلوده‌ کند.
• هنگام افزودن مکمل به کمپوست، بایستی دقت کرد که مکمل تا حد ممکن بصورت کاملاً یکنواخت در کمپوست پخش شود. تا بدین وسیله از ایجاد مناطق با میزان بالای ازت در بستر جلوگیری شود.
• در خصوص فاز سوم تولید، ضروری است که تونل‌ها و سالن‌ها را پس از خالی کردن، کوک آوت کرد و اطمینان حاصل کرد که حاوی هیچ بقایایی از کمپوست و مواد آلی نباشد.
• مواد ضدعفونی‌ کننده فنولی در نابودی اسپورهای غیرفعال مؤثر عمل می‌کنند. بنابراین بایستی به‌ عنوان بخشی از برنامه‌های بهداشتی و ضدعفونی مورد استفاده قرار بگیرند.

نکات کلیدی مدیریت بیماری پیتیوم یا کپک سیاه کمپوست

1- مشکل را به درستی و طی مراحل اولیه شناسایی کنید. شناسایی دقیق کپک ممکن است شما را در اتخاذ روش‌های صحیح‌تر کنترلی، یاری کند. در بیشتر موارد شیوع کپک‌ها ناشی از مشکلات کمپوست سازی است.

2- بطور کلی، زمانی که کپک‌ها در یک کمپوست باکیفیت گسترش پیدا کردند، ضروری است تا منابع آن را شناسایی و سپس اقدامات لازم را برای حذف آنها به اجرا دربیاورید.

3- برخی از کپک‌ها، کپک‌های شاخص هستند و مشاهده آنها در کمپوست نشان‌دهنده وجود مشکلات خاصی در کمپوست است. وجود این کپک‌ها بیان‌گر این است که عملیات کمپوست سازی نیاز به بررسی دوباره دارد.

4- در فارم تولید قارچ، اجرای اقدامات بهداشتی سختگیرانه ضروری است تا از میزان اسپورها و آلودگی میسلیومی کاهش یابد. بایستی دما در تمامی مراحل تولیدی بررسی شود و تجهیزات اندازه‌گیری دما و رطوبت در صورت نیاز دوباره کالیبره شوند. تنظیم درست دما طی تمامی مراحل، مخصوصاً طی فاز دوم پاستوریزاسیون کمپوست بسیار اهمیت دارد.

5- طی فاز دوم کمپوست سازی و پس‌ از اینکه کمپوست به بیشترین دمای خود رسید؛ بایستی میزان آمونیاک به مدت 3 ساعت با غلظت حداقل 450 PPM باقی بماند.

6- بایستی بین دو کشت تمامی تجهیزات را کاملأ تمیز کرد.

7- بایستی روی کمپوست فاز سه به ظاهر، سالم آزمایش‌های دوره‌ای انجام داد تا از نظر وجود کپک‌های ناخواسته کنترل شوند.

مولف:

گردآوری،ترجمه و تحریر توسط تیم رسانه هاگ
با تشکر از مهندس محمود مولایی جهت ضبط ویدیو
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.
منابع: en.agaricus.ru و کتاب کنترل آفات و بیماری های قارچ (Fletcher, J.T., White, P.F., and Gaze)