گفت و گو با محمد حسن افشار رئیس اسبق انجمن قارچ ایران
گفت و گو با محمد حسن افشار رئیس سابق انجمن پرورش قارچ ایران درباره چگونگی وارد شدن در صنعت تولید و پرورش قارچ و صحبت درباره دلالان راه اندازی سالن تولید در این صنعت، با ما همراه باشید.
قرق مزارع پرورش قارچ توسط اتباع افغانی
با این که در سال گذشته، طبق آمار فائو ایران چهاردهمین تولیدکننده قارچ در جهان بود؛ اما فعالان صنعت خبر داده‌اند که به دلیل تورم حاکم بر بازار و بالا رفتن هزینه تولید، مزارع پرورش قارچ به تدریج به اجاره اتباع افغانی در آمده است.
به گزارش هاگ، قارچ یکی از محصولاتی است که در سالهای اخیر رشد بسیار فزاینده‌ای در سبد غذایی مردم سراسر جهان داشته و بازار آن در این سالها تصاعدی و بسیار پویا بوده است. بر اساس جدیدترین گزارشات منتشر شده از سوی سازمان فائو در سال زراعی ۲۰۲۱-۲۰۲۲ در حوزه تولید قارچ کشورهای «چین، ژاپن، لهستان، ایالات متحده، هلند، هند، اسپانیا، کانادا، روسیه و فرانسه» ۱۰ تولیدکننده پیشتاز بوده‌اند که در بین آنها فقط چین توانسته بیش از ۴۱ میلیون تن قارچ و ترافل تولید کند. اما وضعیت پرورش قارچ ایران بسیار شکننده است.
وضعیت تولید قارچ ایران
ایران در سال ۲۰۲۱-۲۰۲۲ ایران تولیدی بالغ بر ۷۹هزار تن داشته و در جایگاه چهاردهم تولید جهانی جای گرفته است. با این که بنا به قول میثم خدایی یکی از فعالان صنف پرورش قارچ خوراکی: «بحث ظرفیت تولید با آنچه تولید می شود کاملا متفاوت است یعنی وقتی که وزارت جهاد می‌گوید سالانه تا ۱۸۰ هزار تن قارچ در کشور تولید می‌شود، به نظر بنده ظرفیت تولید حتی تا دو نیم برابر این میزان است.»
مشکل دیگر این صنعت، نوسانات شدید قیمت قارچ در بازار است که هنوز بعد از این همه سال روند ثابت و قابل اعتمادی برای قیمت‌گذاری قارچ وجود ندارد. به علاوه با توجه به گرانی‌ها و تورم در قیمت نهاده‌ها، و مشکل کمبود نقدینگی، صاحبان مزارع پرورش قارچ مجبور به فعالیت با ظرفیت ناقص می‌شوند.
محمد حسن افشار یکی دیگر از فعالان صنعت قارچ نیز خاطر نشان کرد: «به عنوان مثال در واحد تولید ما که یک مجتمع تولید کامپوست، قارچ و تولید خاک پوششی است، و به عبارتی تمامی نهاده‌های تولید قارچ را تولید می‌کنیم، و در نهایت خود نیز تولیدکننده قارچ هستیم، با این وجود به دلیل تمامی این مشکلات الان نهایت با ۳۰درصد ظرفیت کار می‌کنیم.»
اجاره مزارع پرورش قارچ توسط اتباع افغانی
وی درباره وضعیت پرورش قارچ گفت: «نکته قابل تامل اینکه به دلیل وجود همین مشکلات که تولید کننده خودش نمی‌تواند درآمد و هزینه‌اش را با هم تنظیم کند. این واحدها الان به اجاره اتباع افغان می‌رود!»
محمد حسن افشار افزود: «به عبارت ساده تر، طی سه سال اخیر شاهد هستیم که افغانها به تدریج واحدهای تولید قارچ را اجاره می‌کنند و به دلیل اینکه مالیات نمی‌پردازند. بیمه نمی‌دهند، ضوابط بهداشتی را رعایت نمی‌کنند. نیروی کار ۳ ساله تا ۷۰ ساله را به کار می‌گیرند و خانوادگی کار می‌کنند. لذا با هزینه بسیار کم می‌توانند واحد را اداره کنند.»
وی تصریح کرد: «با این تفاسیر الان فاجعه‌ای که رخ می‌دهد این است که به دلیل اینکه تولیدکننده‌ها خود نمی‌توانند هزینه‌ها و ضوابطی که وجود دارد را اداره کنند. واحدها را به اجبار به اتباع افغانی اجاره می‌دهند که این خود تبعاتی در آینده خواهد داشت.»
مشکلات یک ایرانی برای تولید قارچ
محمد حسن افشار درباره نوسانات میزان تولید طی سال جاری گفت: «آمار دقیقی از تولید متاسفانه وجود ندارد. اما به دلیل نوساناتی که هست تولیدکننده نمی‌تواند برای آینده برنامه‌ریزی کند و قطعا نوسان تولید داریم. به عنوان مثال وقتی مثل این روزها قارچ قیمت قابل قبولی دارد و تولید می‌صرفد تولیدکننده‌ها سالن را پُر می‌کنند. در کنار آن افرادی هم به نام مشاغل خانگی اقدام به تولید می‌کنند. به طبع عرضه زیاد شده و قیمتها در بازار ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان افت می‌کند. در ادامه تولیدکننده‌ها دوباره زیان می‌کنند و چک‌هایشان برگشت می‌خورد. نهایتا واحد را می‌خوابانند و مجددا تولید کم و عرضه کم می‌شود و قیمتها بالا می‌رود. همین طور این چرخه تکرار می شود و نوسان تولید داریم.»
وی ادامه داد: «این نوسانات به دو دلیل رخ می‌دهد، یکی به دلیل تورم شدید که حاکم بر بازار و دیگر نبود امکان صادرات قارچ. چرا که ما عضو کمیسیون FATF نیستیم و تنها مقداری به کشورهای اطراف قارچ صادر می‌شود که آن هم باز تابع شرایط سیاسی با این کشورها به خصوص افغانستان و عراق است. یعنی به محض اینکه مشکل داخلی پیش می‌آید فورا مرز را می‌بندند و مشکل بزرگی برای صادرات ایجاد می‌کنند.»
وضعیت ایرانیان تولیدکننده قارچ در آینده
محمد حسن افشار در خصوص وضعیت پرورش قارچ ایران در سال ۱۴۰۲ متصور شد نیز گفت: «همانطور که می‌دانید یکی از ویژگی‌های خوب صنعت قارچ این است که هم ماشین‌آلات آن در داخل کشور تولید می‌شود. ماده اولیه‌اش هم کلا در داخل است. بنابراین وابستگی ما به خارج بسیار کم است و شاید حدود نیم درصد باشد. چون وابستگی آن به خارج کمتر از صنایع دیگر است. در نتیجه آسیب‌پذیری نسبت به مساله ارتباط با دنیای خارج کمتر است.»
وی ادامه داد: «با این وجود مساله اینجا است که محصول مازاد داریم که باید صادر شود. چون نمی‌توانیم محصول را صادر کنیم. متاسفانه واحدها با ظرفیت کامل نمی‌توانند کار کنند. بنابراین به نظر بنده در سال آینده نیز وضعیت تولید و فروش همانند امسال ادامه خواهد داشت.»
به نظر می‌رسد محرومیت‌هایی که برای توابع افغان در ایران ایجاده کرده‌ایم، اعم از بیمه، استخدام، شناسنامه، … هم‌اکنون پاشنه آشیل خود ما شده و بسیاری از صنایع را تهدیده کرده است. گویی ظلم ما به خودمان برگشته و کارمای آن تهدید صنایع مختلف ما است. برای آشنایی با وضعیت صادرات قارچ خوراکی ایران، مقالات زیر را مطالعه بفرمایید:
