یکی از مهم ترین عناصر برای تولید و پرورش قارچ خوراکی دکمه ای کمپوست مرغوب است.کمپوست قارچ ترکیب فرآوری شده از اجزاء تشکیل دهنده ای نظیر کلش گندم ، کود مرغی،سنگ گچ و بذر یا اسپان قارچ است .
عموما کمپوست به گونه‌ای از کود اطلاق می‌شود که از بازیافت و تجزیه‌ی مواد آلی ( لاشه و مواد زائد بجا مانده از گیاهان و جانوران ) به دست می‌آید. این ترکیب در امر تولید محصولات کشاورزی فوق‌العاده اثر بخش است و به دلیل وجود مقدار بالا از مواد آلی و مغذی در خود باعث تقویت و بهبود وضعیت خاک، افزایش حاصل خیزی آن و در نهایت بهبود کیفیت و کمیت محصول تولیدی می‌شود.
با این تعریف کمپوست یا بستر کاشتی که قارچ در آن رشد می‌کند نیز ترکیبی فرآوری شده از کاه و مواد دیگری است و به این ترتیب یک نوع کود گیاهی محسوب می شود
اهمیت کمپوست قارچ در پرورش
کمپوست مهمترین رکن تولید قارچ است و کیفیت و کمیت قارچ برداشت‌شده نیز رابطه مستقیم با کیفیت و کمیت کمپوست مصرفی دارد. هدف از تولید کمپوست ایجاد محیط و بستر مغذی جهت رشد میسیلیوم و استفاده از مواد آن برای تولید قارچ است.
قارچ خوراکی تکمه‌ای با نام علمی Agaricus bisporus از دسته موجودات هتروتروف است که برای رشد خود به مواد آلی و معدنی به شکلی خاص نیاز دارد. از آنجا که این قارچ گندرو است توان استفاده مستقیم از کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و املاح معدنی موجود در بقایای لاشه موجودات و یا ترکیبات پیچیده و سنگین گیاهی نظیر لیگنین، سلولز و همی سلولز را دارد. در این خصوص قارچ با ترشح آنزیم های خود در محیط و بر روی ماده غذایی سبب اضمحلال بافت و قابل جذب شدن آن به شکل ترکیبات کوچک تر و سبک تر خواهد بود.
لازم بذکر است که قارچ تکمه‌ای ، یک تجزیه‌کننده ثانویه محسوب می شود. یعنی قبل از اینکه میسلیوم این قارچ بتواند در ماده زمینه‌ای خام یا بستر رشد کند، باید باکتری‌ها و قارچ‌های دیگر مواد و ترکیبات موجود در بستر را به مواد قابل‌جذب تر و سبک تری تبدیل نمایند تا شرایط برای فعالیت قارچ در بستر مهیا شود.
اهداف تهیه بستر یا کمپوست قارچ
1- تولید بستری مناسب و انتخابی شده برای رشد قارچ تکمه‌ای به شکلی که ضمن حداکثر رشد قارچ دکمه ای در آن، قارچ های رقیب ویا همزیست در آن قادر به رشد نباشند.
2- تامین مقادیر مناسب مواد غذایی از حیث کمی و کیفی شامل اسیدهای چرب ، اسیدهای آمینه ، املاح و آب که به‌آسانی در دسترس میسیلیوم قارچ تکمه‌ای قرار گیرند.
3- ایجاد بستری مناسب برای فعالیت قارچ ها وباکتری‌های گرمادوست و مزوفیل به‌منظور انجام تخمیر هوازی و مناسب با توجه به مایحتاج قارچ.
4- ایجاد ساختمان فیزیکی توده و بستر رشد قارچ به گونه‌ای که هوای موردنیاز برای رشد مطلوب میکروارگانیسم های دخیل در ساخت بستر مطلوب و میسلیوم تامین شود.
به‌طورکلی هدف اصلی از فرایند کمپوست سازی، تهیه یک بستر کشت مطلوب به‌نحوی که برای رشد میسیلیوم قارچ تکمه‌ای مناسب بوده ولی برای قارچ‌های رقیب مناسب نباشد.
ترکیبات کمپوست قارچ
در گذشته برای ساخت کمپوست قارچ تنها از کود اسبی بهره برده میشد ولی پس از سال 1952 که سیندن و هاوزر موفق به ساخت کمپوست مصنوعی از کلش گندم و کود مرغی شدند ، کلش گندم ،کود مرغی و سنگ گچ مهمترین مواد سازنده کمپوست محسوب می شوند.
در کشور ما نیز مشابه سایر کشورهای بزرگ تولید کننده کمپوست و قارچ جهان ، کلش گندم و کود مرغ مهمترین عناصر تشکیل دهنده قارچ هستند. دراین ترکیب کلش گندم منبع کربن و کود مرغ منبع نیتروژن توده کمپوست محسوب می شوند.
علاوه بر این موارد کلش موجود در کمپوست باعث بهبود ساختمان کمپوست از حیث جذب و نگهداری آب و ایجاد شرایط مطلوب تهویه در توده و اکسیژن رسانی ایده ال می‌شود. در گذشته با توجه به قیمت عناصر تولید، هزینه تولید کمپوست در مقایسه با سایر هزینه‌ها ازجمله هزینه‌های ثابت و کارگری تولید ناچیز بوده ولی اکنون هزینه تهیه کمپوست در حدود 40% مجموع هزینه های تولید قارچ را به خود اختصاص داده است.
قارچ دکمه‌ای برخلاف قارچ صدفی و شیتاکه فاقد آنزیم‌های تجزیه‌کننده سلولز و لیگنین یا چوب است. بنابراین نیاز است ابتدا مواد اولیه توسط میکروب‌ها به مواد ساده‌تر تجزیه شده تا مواد موردنیاز قارچ توسط میسیلیوم قارچ جذب شود.
مراحل تهیه کمپوست قارچ صدفی
برای تهیه کمپوست قارچ در منزل ابتدا باید نوع قارچ مورد نظر پرورشی را تعیین و از نیازهای غذایی مطلع شویم.به دلیل پیچیدگی و مشکلات در ساخت کمپوست قارچ دکمه ای و نیاز به ادوات ویژه قادر به ساخت آن در منزل نخواهیم بود ولی با توجه به سادگی ساخت کمپوست قارچ صدفی، در ادامه به تشریح آن خواهیم پرداخت.
مرحله اول )
برای انجام این کار به یک کیسه ی پلاستیکی ضخیم و بزرگ ، سطل با جعبه نباز داریم . باید در اطراف و کف کیسه یا سطل چند سوراخ برای خروج زه کش و تهویه ایجاد می کنیم.
مرحله دوم )
حدود هفت الی هشت کیلوگرم کاه یا کلش گندم را در اندازه های هشت الی چهارده سانتی متر خرد می کنیم.
مرحله سوم )
کلش های تهیه شده را در یک ظرف بزرگ ریخته و روی آن آب بریزید ، به گونه ای که کاه و کلش ها کاملا در آب غوطه ور شوند و بعد آن را روی شعله ی گاز حرارت دهید. لازم است حدود سی دقیقه از زمان به جوش آمدن کامل آب ،کلش ها حرارت ببینند و در حین حرارت دیدن آن ها را گاهی زیر و رو نمایید .
حرارت دادن باعث ضدعفونی شدن کاه و کلش و از بین رفتن بقایای بذر گندم باقی مانده در آن‌ها خواهد شد علاوه بر این، موجب نرم شدن بافت کله و کلش شده تا ریشه‌های قارچ به راحتی در آن نفوذ می‌کنند. پس ازحدود نیم ساعت جوشیدن کلش در آب آن را با آب سرد شسته و تا دمای 20-25 درجه خنک می کنیم.
مرحله‌ی چهارم)
کلش‌های خنک شده باید در به ارتفاع ده سانتیمتر به کیسه اضافه شود و با دست آن را خوب فشرده می کنیم.سپس اسپان یا بذر قارچ را با قاشق تمیز بر روی لایه کلش فشرده اضافه می کنیم. در مرحله بعد مجددا یک لایه 10 سانتی کلش خنک شده و بذر بر روی لایه ائل اضافه شود. این عمل تا پر شدن کیسه ادامه داشته باشد و در حین این عمل تلاش شود تا کیشه به شکل استوانه درآمده و به دلیل فشردگی کلاش در حین پر شدن کیسه ، کیسه شکل استوانه به خود بگیرد. پس از تکمیل این مرحله درب کیسه با طناب محکم بسته
مرحله ی پنجم )
کیسه را در محل مناسب و بدور از نور مستقیم خورشید قرار داده و در زیر آن یک ظرف قرار دهید تا آب اضافی درون کیسه به مرور زمان خارج شود. کیسه حاوی کمپوست قارچ را در محیطی با دمای 20 الی 24 درجه سانتی‌گراد نگه داری کنید . پس از 3تا 4 هفته بر اساس دمای محیط ،میزان فشردگی توده و نوع استرین بذری مورد استفاده برای رشد کامل میسیلیوم بر روی تمام الیاف کلش داخل کیسه لازم است.در این مرحله کیسه کمپوست کاملا سفید خواهد شد.
برای ادامه مراحل تولید قارچ صدفی به مقاله پرورش قارچ صدفی در سایت مراجعه نمایید.
