پرورش قارچ دکمه ای به زبان ساده

پرورش قارچ دکمه ­ای، مستلزم داشتن آگاهی و دانش فنی لازم است. در این مقاله با مراحل مختلف کشت، پرورش و تولید قارچ خوراکی دکمه‌ ای آشنا خواهید شد. بهره‌وری در تولید نیازمند علم روز و تجربه کافی است.

 

مراحل پرورش قارچ دکمه‌ای:

• تولید کمپوست قارچ
• اسپانینگ یا تلقیح بذر (دوره ۱۴ روزه)
• رشد میسیلیوم و ریشه دهی قارچ
• خاک دهی (دوره ۱۰ روزه)
• هوادهی (دوره ۱۲ روزه)
• برداشت قارچ (شامل ۳ دوره هفتگی)
• پخت و تخلیه سالن تولید قارچ دکمه ای

 

صفر تا صد پرورش قارچ: همیشه برای علاقه‌مندان و دوستداران این حرفه هنگام وارد شدن به عرصه تولید این سوال پیش می‌آید که برای پرورش قارچ از کجا شروع کنیم؟

برای پاسخ این سوال، باید با مراحل پرورش قارچ دکمه‌ای آشنا شوید. بطور کلی پرورش قارچ شامل 7 مرحله اصلی است.

مرحله اول آشنایی با کمپوست است.
مرحله دوم اضافه کردن بذر به کمپوست یا همان اسپانینگ است.
مرحله سوم پرورش قارچ خوراکی دکمه‌ای ریسه دوانی و مرحله چهارم شامل خاک دهی روی بستر قارچ (کمپوست) است.
در مرحله پنجم، هوادهی سالن انجام می‌شود.
مرحله ششم بهترین لحظ‌های یک کشاورز و مزرعه‌دار قارچ محسوب می‌شود، زیرا ثمره تلاش و زحمت‌های خود را روی بستر می‌بیند و  باید قارچ‌ها را از روی کمپوست جمع‌آوری کند.
مرحله آخر یا همان مرحله هفتم، شما باید سالن را تخلیه، ضدعفونی و برای کشت بعدی آماده کنید.

آنچه خواندید فقط توضیح کوتاهی از مراحل پرورش قارچ دکمه‌ای بود. برای آشنایی و کسب اطلاعات بیشتر تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

 

کمپوست قارچ خوراکی

کمپوست قارچ مهم‌ترین رکن تولید صنعتی قارچ است. کیفیت و کمیت قارچ برداشت‌شده رابطه مستقیم با نحوه‌ی تولید،کیفیت و کمیت کمپوست مصرفی دارد. هدف از تولید کمپوست، ایجاد یک محیط و بستر مغذی برای رشد میسلیوم و استفاده از مواد آن برای تولید قارچ است.

مهم‌ترین اهداف ساخت کمپوست برای پرورش قارچ دکمه‌ای عبارت است از:

1- ایجاد بستر مناسب برای فعالیت باکتری‌ها، قارچ‌ها و اکتینومیست های گرمادوست، معتدل‌دوست و مزوفیلی که مواد اولیه کمپوست را طی تخمیر هوازی برای استقرار میسیلیوم قارچ دکمه‌ای روی آن مهیا کند.

2- تولید بستر انتخابی مطلوب برای رشد و پرورش قارچ دکمه‌ای و میکروارگانیسم‌های همزیست آن و فراهم آوردن بستر نامناسب برای رشد ارگانیسم‌های رقیب. این بستر باید حاوی مقادیر مناسب مواد غذایی، آب و آمینواسیدهایی باشد که به‌آسانی در دسترس و قابل جذب میسیلیوم قارچ دکمه‌ای باشند.

3- ایجاد ساختمان فیزیکی مناسب برای بستر به شکلی که ضمن وجود انواع مواد غذایی و آب مورد نیاز میسیلیوم قارچ، هوای مورد نیاز برای رشد مطلوب میسیلیوم نیز در آن فراهم شود.

توصیه می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر، مقاله «کمپوست قارچ دکمه‌ای چگونه تولید می‌شود؟» را مطالعه کنید.

 

تلقیح کمپوست فاز دو با بذر قارچ یا اسپان

پس از پاستوریزاسیون کمپوست و شیرین‌سازی آن، نوبت به تلقیح کمپوست با اسپان یا مایه‌زنی (spawning) می‌رسد. تلقیح عبارت است از انتقال دانه‌های اسپان (بذر قارچ) به کمپوست که در واقع میسیلیوم قارچ از دانه اسپان به کمپوست منتقل می‌شود.

 

رشد میسیلیوم در کمپوست

مراحل تولید قارچ با انتقال بلوک‌های کمپوست به مزرعه تولید و قرارگرفتن روی طبقات پاکیزه سالن پرورش، بستن در سالن، شست و شوی سالن و اسپری فرمالین 2% روی بلوک‌ها و تمام نقاط سالن آغاز می‌شود.
پس از این مرحله، بلافاصله شرایط اقلیمی سالن به نحوی تغیییر می‌کند که طی 1 تا 2 روز، دمای کمپوست روی بستر، به دامنه 24 تا 25 درجه سانتیگراد با رطوبت نسبی محیط 90 تا 95% برسد.

معمولا در روزهای 11 تا 12 پس از پر شدن سالن، طی عملیاتی موسوم به تخته کوبی یا Top off، برداشتن نایلون رویی بلوک از سطح بستر، پوش‌کردن کمپوست در عمق 5 – 10 سانتیمتر، تسطیح سطح بستر و در ادامه تخته‌کوبی (کوبیدن و فشرده‌کردن روی بستر) انجام می‌شود.
پس از تسطیح، با هدف حفظ رطوبت بستر و برای جلوگیری از نشست عوامل میکروبی و بیماری‌زای احتمالی  روی بستر، همچنین تنظیم رطوبت، سطح بستر با روزنامه (در برخی مزارع با پوشش نایلونی سوراخدار) پوشیده می‌شود.

همان طور که گفتیم، حفظ دمای کمپوست در دامنه 25-26 درجه، همچنین نگهداشت دمای هوا (متاثر فعالیت کمپوست، سازه و فصل) در دامنه22-24 درجه، ایجاد رطوبت نسبی 90-95% و تعیین غلظت دی اکسید کربن 4000-9000 ppm برای رشد مطلوب میسیلیوم قارچ در کمپوست ضروری و حیاتی است.
میسیلیوم قارچ در طی 13 تا 16 روز تمام الیاف کمپوست بستر را خواهد پوشاند. در طول این ایام، همه تلاش سالن‌دار باید در جهت حفظ دمای کمپوست در دامنه 25-26 درجه سانتیگراد باشد. برای درک هرچه بیشتر موضوع، مقاله عوامل تأثیرگذار در رشد میسلیوم را بخوانید.

 

خاکدهی

بعد از سفید شدن کامل بستر با میسیلیوم قارچ و کاهش دمای کمپوست (پایان فعالیت کمپوستینگ)، سطح بستر با خاک پوششی پاستوریزه می‌شود. این خاک پوششی نقش تأمین بخشی از آب مورد نیاز قارچ، محل تکیه و نگهداری کلاهک قارچ، لایه حفاظتی برای جلوگیری از تبخیر رطوبت کمپوست و تامین بخشی از میکروب‌های مورد نیاز برای تولید کلاهک و…   را به عهده دارد.
با حفظ شرایط اقلیمی دوره‌ رویشی میسیلیوم در کمپوست (طی یک دوره‌ی 5 الی 6 روزه)، میسلیوم در سطح و درون خاک‌پوششی رشد خواهد کرد.

در طول این دوره 5 تا 6 روزه ضمن ایجاد شرایط اقلیمی مناسب برای رشد میسیلیوم، عملیات نگهداری سالن از قبیل آبیاری‌های متعدد، حفظ و نگهداری اقلیم سالن در محدوده‌های استاندارد، مبارزه با آفات و بیماری‌ها (سم پاشی و نصب تله‌های مگس)، رافل Ruffling و غیره انجام خواهد شد. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله خاک دهی در پرورش قارچ را مطالعه کنید.

 

هوادهی یا شک‌دهی

برای تغییر فاز رویشی به زایشی با کاهش دما و ورود اکسیژن به سالن کشت، دمای محیط پرورش طی 4 تا 5 روز و به‌آهستگی به 17 درجه خواهد رسید.

رطوبت هوا در این مدت حدود 95% درصد و با کاهش 200 الی 300 ppm در روز، مقدار CO2 محیط در پایان مرحله شوک دهی سالن پرورش قارچ به 1200PPM  خواهد رسید، که زمینه برای تولید کلاهک قارچ فراهم می‌شود.
نکته بسیار مهم در این بخش، انجام تغییرات به آهستگی، تدریجی و در طی 4 تا 5 روز است تا قارچ‌های هم‌نسل داشته باشید. در غیر این صورت محصول تولیدی از حیث کیفی و کمی آسیب‌های جبران ناپذیری خواهد داشت.

پس از 2 الی 3 روز بافت‌های باد کرده و مدور با نان پریموردیا روی بستر و میسیلیوم‌های قارچ ظاهر شده ‌است. پس از 3 تا 5 روز این بافته به پین و قارچ‌های کامل تبدیل خواهند شد این پین‌ها در زمان کوتاهی آماده برداشت خواهند شد.
پین‌ها در شرایط مساعد محیطی و با مصرف مواد غذایی موجود در کمپوست رشد کرده و تبدیل به قارچ بالغ می‌شوند.

در نهایت، قارچ‌ها در یک دوره سه هفته‌ای برداشت و از بستر جدا می‌شوند تا محصول برای ارسال به بازار تازه‌خوری یا صنایع تبدیلی ارسال  شود.

 

 

نکته مهم

حفظ دمای کمپوست، دمای هوا، رطوبت نسبی، غلظت دی‌اکسیدکربن و همچنین انجام سایر عملیات نگهداری سالن قارچ، نظیر آبیاری و سم‌پاشی‌ها، همچنین رعایت نکات بهداشتی، ایجاد اقلیم مناسب در سالن از امور بسیار مهم در تولید محصول قارچ با کیفیت و کمیت ایده‌ال هستند.

میزان برداشت

در طول سه هفته برداشت قارچ از هر مترمربع بین 20 تا 25 کیلوگرم قارچ برداشت می‌شود. با توجه به دوره‌ ۶۰ روزه اشغال سالن و ۶ دوره در سال، از هر مترمربع یک سالن در طول یک سال 120 الی 150 کیلوگرم قارچ برداشت می‌شود.

 

بسته‌ بندی قارچ:

محصول برداشتی در ظروف و سبدهای مخصوص به واحد بسته‌بندی ارسال می‌شود.

محصول در سردخانه اولیه دمای 2 تا 4 درجه به مدت 10 الی 15 ساعت نگهداری می‌شود، سپس به سالن‌های بسته‌بندی با دمای   ۱۲-۱۵ درجه منتقل می‌شود.
در مرحله بسته‌بندی، بعد از توزین قارچ در ظروف ویژه و کشیدن روکش، لیبل زنی و تاریخ روی ظروف به سردخانه‌  نهایی با دمای ۲-۴ درجه منتقل تا در اسرع وقت به بازار ارسال شود.

برای ایجاد بازار مناسب و بهره‌وری بیشتر مزرعه‌تان، مقاله نقش بسته بندی مناسب در ارتقای سطح فروش قارچ را مطالعه کنید.

 

ضدعفونی و تخلیه سالن

با اتمام دوره برداشت در مزارع دارای سالن‌های قفسه‌بندی باید عمل پخت یا Cook-out را در همان سالن‌های پرورش انجام دهند.
پخت سالن پرورش قارچ خوراکی دکمه‌ای با افزایش دمای بستر و محیط به دمای 70 درجه سانتیگراد به وسیله بخار آب به مدت 10-12 ساعت تیمار مناسبی برای از بین‌بردن تمامی عوامل نامناسب در بستر و سالن است. این دما، بالاتر از نقطه گرمایی مرگ موجودات و عوامل بیماری‌زا است که باید از سالن و مزرعه حذف شوند.

نکته پایانی:

کشت قارچ پیچیده و در عین حال ساده است. اما بهتر است برای شروع از یک محیط کوچک شروع کنید و کم‌کم کار را توسعه دهید. در هر صورت با آرامش خاطر کار را آغاز کنید؛ ما در هاگ، از ابتدا تا انتهای آموزش پرورش قارچ در کنار شما هستیم.

در صورت نیاز به مشورت با مشاوران زبده، به دسته کلینیک/ مشاوران در سایت هاگ مارکت مراجعه نمایید.