کشت قارچ دارویی – خوراکی شیتاکه

پرورش قارچ شیتاکه

قارچ شیتاکه قارچ دارویی و خوراکی محبوب در شرق آسیا است. در سال 1978 صنعت تولید قارچ شیتاکه در ژاپن 188000 نفر را به استتخدام خود درآورد. در آن سال‌ها قارچ شیتاکه خشک شده جزء اقلام صادراتی معروف کشور ژاپن به شمار می‌رفت. کشت قارچ شیتاکه در ژاپن به قرن‌ها قبل، یعنی زمانی که قارچ شیتاکه وحشی از جنگل‌ها جمع‌آوری می‌شد برمی‌گردد. ژاپنی‌ها این قارچ‌ها را از روی درختان قطع شده یا افتاده بر روی زمین در فصل‌های پائیز و بهار جمع‌آوری می‌کردند. این قارچ‌ها به دو علت نزد مردم ژاپن خیلی محبوب بود:

1. طعم دلپذیر
2. خواص دارویی

تاریخچه کشت قارچ شیتاکه

اما تاریخچه کشت این قارچ به صورت صنعتی و اقتصادی به سال 1940 همزمان با توسعه تکنولوژی مایه‌کوبی (تلقیح) برمی‌گردد. در آن زمان چوب‌های درخت بلوط با قطر کم برای کشت این قارچ مورد استفاده قرار می‌گرفت. نحوه کشت به این صورت بود که ابتدا درختان در زمستان قطع می‌کردند و سپس با شروع بهار چوب‌ها به قطعات کوچکتر تقسیم می‌شدند و در نهایت تلقیح قارچ به آن‌ها صورت می‌گرفت.

بعد از سپری شدن زمانی حدود 1-2 سال قارچ‌ها از بستر کشت خود خارچ شده و به مدت 4 تا 6 سال به طور متناوب در پائیز و بهار از چوب های تلقیح (محیط کشت) قارچ می‌رویید. در آن زمان قارچ شیتاکه دومین قارچ کشت‌شده و صادر‌شده بعد از قارچ آگاریکوس بیسپوروس یا همان قارچ سفید خوراکی بود. سوالی که ممکن است در این‌جا مطرح شود این است که چرا مصرف این قارچ نزد مردم دارای اهمیت بسیار است؟

پاسخ به این افراد

در پاسخ این گونه می‌توان ذکر کرد که این قارچ علاوه بر منحصر به فرد بودن در طعم، رنگ و بافت، دارای خواص دارویی قارچ شگرفی است. این قارچ دارای مقادیر زیادی پروتئین، ویتامین و مواد‌معدنی است. ویتامین D، که یکی از ویتامین‌های ضروری مورد نیاز بدن انسان هست در این قارچ به وفور یافت می‌شود. به‌طوریکه هر گرم از قارچ خشک شده شیتاکه به تنهایی می‌تواند 400 واحد از نیاز یک انسان بالغ را به ویتامین D برآورده سازد. علاوه موارد ذکر شده مواد موجود در این قارچ دارای خواص ضدسرطانی، ضدویروسی، کاهش‌دهنده کلسترول خون و بسیاری خواص ارزنده دیگر است.

همانطور که ذکر شد امروزه 80% از مزارع تولید و پرورش قارچ شیتاکه در ژاپن از خاک اره جهت محیط کشت مصرفی بهره می‌برند. روش استفاده از خاک اره (کیسه‌های پلاستیکی حاوی 15 کیلوگرم خاک اره) دو مزیت دارد:

1. در این روش قارچ‌ها طی یک دوره محصول بیشتری تولید می‌کنند.
2. استفاده از خاک‌اره، که یک ماده زائد بوده که به سود محیط‌زیست است.

شرایط محیطی و نیاز غذایی برای کشت قارچ شیتاکه

موارد مهمی که در رشد قارچ نقش به سزایی را ایفا می‌کند عبارتند از :

نیازهای غذایی قارچ که مستقیماً به محیط کشت اضافه می‌شود و دیگر عوامل و شرایط محیطی، که به ترتیب هر کدام را شرح خواهیم داد .

نیازهای غذایی

این قارچ در حقیقت زندگی ساپروفیتی (استفاده از مواد پوسیده) دارد. در دوران رشد میسلیوم تنها می‌تواند مولکول‌های کوچک را از محیط به راحتی جذب کند ولی برای جذب مواد پیچیده نیاز به آنزیم‌هایی دارد که مولکول‌های پیچیده را شکسته، مواد مورد نیاز قارچ را برای آن تأمین کنند. منبع نیتروژن به طور عمده از اوره و پروتئین‌های موجود در بستر تأمین می‌شود. نسبت کربن به نیتروژن که فاکتور مهم در رشد قارچ است در دوران رشد میسلیوم 25 به 1 و در دوران باردهی 40 به 1 است.

مواد معدنی و عناصر کمیاب

مواد معدنی موردنیاز عبارتند از: سولفور، فسفات، کلسیم، منگنز و پتاسیم. عناصر کمیابی چون آهن، مس، روی و مولیبدن نیز جهت کمک به فعالیت آنزیم‌ها لازم می‌باشد .

ویتامین ها

ویتامین B1 جزء ویتامین‌های ضروری برای رشد و باردهی این قارچ می‌باشد. لازم به ذکر است که این ویتامین نسبت به گرما حساس بوده و باید در هنگام اضافه کردن آن به بستر گرمای محیط را دائماً کنترل کرد .

دما

برای تولید این قارچ نوسانات دمایی، به خصوص دمای کم مورد نیاز است. زیرا علاوه بر تشکیل اندام بارده، تمام واکنش‌های شیمیایی و فیزیکی به وسیله دما و آنزیم‌هایی که خود تحت تأثیر دما هستند کنترل می‌شوند. دمای مناسب برای رشد میسلیوم شیتاکه 24-27 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. لازم به ذکر است که این قارچ توانایی تحمل دماهای بالاتر از 34 درجه سانتی‌گراد را ندارد. بهترین دما برای باردهی 2-1 +_ 15 درجه سانتی‌گراد است .

رطوبت

آب عنصر ضروری رشد و باردهی قارچ شیتاکه است. مواد غذایی باید به صورت محلول در آب به بستر این قارچ اضافه شود. در مراحل مختلف رشد رطوبت متفاوتی مورد نیاز است. برای مثال در دوران رشد میسلیوم میزان رطوبت محیط کشت 55% و رطوبت هوا کمتراز 75% و در دوران باردهی رطوبت محیط کشت 55% – 50% و رطوبت نسبی هوا برابر با 95% – 85% مورد نیاز می‌باشد.

تهویه

با توجه به هوازی بودن این قارچ، اکسیژن جزء موارد ضروری رشد آن محسوب می‌شود. در دوران باردهی و رشد میسلیوم میزان متفاوتی از اکسیژن مورد‌نیاز است. تهویه مناسب برای باردهی قارچ بسیار مهم است بطوریکه جریان‌های ورودی نباید بیشتر از 03/0% باشد. زیرا منجر به باز شدن زودرس کلاهک‌های قارچ می‌شود.

نور

میسلیوم قادر به رشد در محیطی با نور کم بوده، به‌طوریکه در تاریکی میسلیوم 3 تا 4 برابر سریع‌تر از زمانی رشد می‌کند که نور شدید است (نورمعادل 500 لوکس). ولی برای رشد اندام بارده وجود نور امری ضروری است. میزان نور مناسب در این زمان 50 تا 100 لوکس است.

PH یا اسیدتیه محیط

بهترین محیط رشد برای شیتاکه محیطی با پی اچ اسیدی می‌باشد. بطوریکه PH 5/4 تا 5/5 برای رشد میسلیوم و PH ای حدود 5/3 تا 5/4 برای تشکیل اندام بارده لازم می‌باشد.

نتیجه گیری

باتوجه به جنبه‌های خوراکی و دارویی قارچ شیتاکه، آسان بودن کشت آن، ارزان بودن محیط کشت مورد استفاده (خاک اره)، سودآوری اقتصادی به علت قابلیت عرضه آن به شرکت‌های داروسازی گیاهی و شرکت آرایشی – بهداشتی و استفاده از خواص دارویی آن توسط این شرکت‌ها، از مواردی است که مطالعه در زمینه تولید این قارچ به صورت گسترده، توسط صنایع تولید و پرورش قارچ در ایران را قابل تأمل می‌سازد.

اقتصاد زندگی – آذر88- ص 12 و 13