روش های کنترل آفات و بیماری های قارچ در مزرعه
شناخت کامل از انواع روش های مبارزه با آفات و بیماری های قارچ در مزارع تولیدی قارچ یک امر حیاتی و یک ضرورت بنیادی است. تا بتوان از محصول تولیدی خود در مقابل این عوامل خسارت‌زا حفاظت کرد.
کنترل آفات و بیماری های قارچ
یکی از روش های نوین مبارزه با آفات و بیماری های قارچ با نتایج خیره کننده آن، مبارزه تلفیقی با این آفات و بیماری ها است. در این روش با استفاده توام و با برنامه از سایر روش‌های مبارزه مثل فیزیکی، زراعی ،شمیایی ، بیولوژیکی و غیره، اثرات بسیار مطلوبی را ایجاد می‌کند.
هدف مدیریت تلفیقی آفات و بیماری های قارچ، ضمن حفاظت محصول در مقابل آفات و بیماری ها، حفظ سلامت محصول نیز است. بر اساس این نگاه برنامه‌های مبارزه تلفیقی اغلب تحت عنوان برنامه‌های بهداشتی شناخته میشود. با این وجود در اکثر مزارع قارچ، فعالیت‌های بهداشتی عموماً کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
در بیان ساده این روش مبارزه با آفات باید گفت: مبارزه تلفیقی شامل بکارگیری همه روش‌های کنترلی و محافظتی بطور همزمان است. حتی بکارگیری سموم حشره‌کش و قارچ‌کش، کمتر از میزان عرف و تنها در شرایط خاص و تعریف شده بکار گرفته می‌شوند.
برنامه مدیریت تلفیقی
برنامه مدیریت تلفیقی آفات و بیماری ها دارای سه بخش اساسی به شرح ذیل هستند:
۱- جلوگیری از ورود موجودات مضر به مجموعه
۲- محدود نگه‌داشتن موجودات مضری که از سد و مرحله اول عبور کرده‌اند
۳- حذف این موجودات که در مجموعه باقی‌مانده‌اند.
این روش نیازمند به تلاش مداوم در اجرای بخش‌های مختلف آن است و نقص و کوتاهی در هر بخش سبب افزایش سریع جمعیت آفات و بیمارگرها و بروز خسارت خواهد شد.
1- جلوگیری از ورود آفات و بیماری‌ها
برنامه جلوگیری یا ممانعت از ورود عوامل خسارت‌زا در مواردی بکار گرفته میشود که منابع آلودگی خارج از مزرعه باشد. علیرغم اینکه این امکان برای ورود آفات و عوامل بیماری از بیرون مزرعه به داخل همیشه وجود دارد، خود مزرعه نیز مهمترین منبع آلودگی به شمار می‌رود.
وجود یک برنامه مؤثر و جامع، خطر ورود آلودگی از بیرون به داخل مزرعه را به حداقل خواهد رساند. همچنین شانس گسترش آفت و بیماری را از نواحی آلوده به بخش‌های سالم مزرعه کاهش خواهد داد.
در داخل مزرعه، اصل ممانعت از ورود عوامل آلودگی تمامی مراحل تولید را از شروع ساخت کمپوست تا انتهای دوره تولید قارچ را در بر می‌گیرد.
اقدامات پیشگیرانه
مهم ترین اقدامات ممانعت از ورود عومل خسارت‌زا به مزرعه، شامل موارد زیر است.
- اجرای فیلترینگ مطلق بر تمام هواساز ها و فن های تونل و سالن های پرورش.
- درز بندی تونل‌های فاز دو، سه، راهروها و سالن های پرورش .
- نصب فیلترها و توری های ویژه برای جلوگیری از ورود مگس های قارچ و گردوخاک بر روی دریچه های اگزوز سالن‌های پرورش و تونل های فازدو و سه.
- استقرار پادری‌ها یا تشتک های حاوی محلول ضدعفونی‌کننده در معبر ورود به راهروها و سالن های پرورش.
- نظارت دقیق بر رعایت تمام اصول بهداشتی جهت جلوگیری از انتقال آلودگی توسط پرسنل به داخل مجموعه.
از خاک‌پوششی آلوده نیز می‌توان بعنوان یک امکان مهم در انتقال بیماری ها و آفات نام برد. علاوه بر این آماده‌سازی کمپوست در یک مزرعه و استفاده آن در سایر مزارع، شانس ورود آفات و بیماری ها را افزایش می‌دهد.
در طول سال‌ها تولید قارچ مثال‌های گوناگونی نظیر ورود بیماری کپک سبز (تریکودرمای) کمپوست یا بیماری ویروس ایکس اتفاق افتاده است.
محدود نگه‌داشتن آفات و بیماری‌ها
محدود نگه‌داشتن آفات و عوامل بیماری یک عملیات مداوم و مستمر طی دوره پرورش قارچ در مزرعه است. هدف این برنامه به حداقل رساندن ریسک گسترش و انتشار آفات و بیماری‌ها، خصوصاً از دوره کشت قدیمی به کشت جدید است.
مهمترین و اصلی‌ترین اقدامات در مقوله محدود کردن آفات و بیماری ها عبارت است از :
- اجرای کامل و دقیق نکات بهداشتی در طول دوره برداشت
- شناسایی لکه‌های بیماری روی بستر و تیمار صحیح آنها
- استفاده از لباس‌کار مناسب و پاکیزه در شروع کار روزانه
- استفاده از تشتک‌های حاوی محلول ضدعفونی‌کننده در جلوی درب سالن‌ها
- فیلتراسیون هوای ورودی به سالن‌ها و تونل‌ها
- استفاده صحیح از قارچ‌کش‌ها و حشره‌کش‌های مناسب
- کنترل شرایط اقلیمی در داخل سالن‌های پرورش در محدودهای استاندار و ایده‌ال رشد قارچ
حذف آفات و بیماری های قارچ
معمولا حذف آفات و بیماری‌های موجود در یک مزرعه بویژه پس از یک دوره شدید آلودگی تنها در یک مرحله مبارزه امکان پذیر نبوده و نیاز به اجرا و استمرار این عملیات طی مدت طولانی‌تری است.
استفاده از سموم و مواد شیمیایی در کنار برخی از اقدامات فیزیکی محدود نگه‌داشتن عوامل بیماریزا می‌تواند بسیار اثر گذار باشد.
بهترین و مؤثرترین روش حذف و نابودی آفات و بیماری ها، عملیات پخت کامل سالن (در دمای 70 درجه سانتگراد و بمدت 10 ساعت) در پایان دوره برداشت و قبل از تخلیه سالن یا COOK-OUT است.
گرمای بالا در مدت زمان نسبتا طولانی سبب از بین رفتن تمام آلودگی‌های موجود در سالن خواهد شد.
در صورت تکرار پخت سالن ها در چند دوره پیاپی جمعیت آفات و بیمارگرها درمزرعه به طور چشمگیری کاهش می‌یابد .
روش موثر دیگر در ازبین بردن آفات و بیماری ها در سالن‌های پرورش، پایان زودهنگام برداشت، پخت و تخلیه سالن در زمانیکه جمعیت آفت و بیماری ها بسیار بالا است.
این اقدام معمولأ بعد از فلش دوم انجام میشود و خصوصا در مزارع تولید کننده محصولات ارگانیک که از آفت‌کش‌ها استفاده نمی‌کنند اهمیت بسیار زیادی دارد.
سایر اقدامات لازم برای مقابله صحیح با آفات و بیماری های قارچ
انجام گروه دیگری از اقدامات در قبل یا در خلال مبارزه تلفیقی بر موفقیت و میزان اثرگذاری مبارزه بسیار مفید و راه‌گشا است. در زیر به چند نمونه مهم آن اشاره خواهد شد.
- ثبت جمعیت آفات و بیماری‌ها، بخش اصلی و کلیدی در دیده‌بانی شیوع آفات و بیماری‌ها است.این اقدام اطلاعات حیاتی در مورد میزان کارآمدی برنامه‌های بهداشتی مجموعه را گردآوری کرده و در تصمیم گیری در خصوص استفاده یا عدم استفاده از سموم به ما کمک خواهد کرد.
- شناسایی دقیق آفات و عوامل بیماری زا نیز فاکتوری مهم در ثبت آفات و بیماری‌ها است. آشنایی با علائم بیماری و تشخیص آفات براساس شکل ظاهری معمولاً کار گشاست ولی در موارد نادری به برخی آزمون‌های آزمایشگاهی برای تشخیص دقیق عامل خسارت نیاز خواهد شد.
تکنیک‌های ساده متعددی برای محاسبه تعداد آفات و بیماری‌ها وجود دارد. مگس‌های قارچ بعنوان مهمترین ناقل و آفت در صنعت قارچ، با به دام افتادن در تله‌های چسبناک به راحتی قابل شمارش هستند.
تله‌های چسبناک ورقه‌هایی از جنس پلاستیک به ابعاد تقریبی ۱۵ در ۳۰ سانتیمتر هستند که با چسب ویژه ای پوشش داده شده است. این تله‌ها در سالن‌های پرورش، سالن کشت، راهروها، آزمایشگاه بذر و سایر مکان‌ها که اطلاع از جمعیت مگس‌ها آنها مهم است، نصب می‌شوند.
ایجاد تیم کنترل بیماری‌ها نیز روشی برای تعیین جمعیت بیماری‌ها در بستر سالن‌های پرورش است که می‌توانند تعداد و نوع لکه‌های آلودگی را ثبت نمایند.
این رکوردها پس از ثبت در جداول وقایع به سالن‌دار گزارش می‌شوند. این گزارش‌ها قادر خواهند بود تا روند انتشار بیماری‌ها در سالن های پرورش قارچ و شدت بیماری در یک مزرعه را نشان خواهد داد.
فیلتراسیون
اهمیت و جایگاه فیلتراسیون با افزایش آگاهی بر نقش مفید آن در دهه اخیر افزایش یافته است. نتیجه فیلتراسیون اصولی و صحیح کاهش خطر انتشار آفات و بیماری ها در مزرعه با حذف مگس‌ها، گرد و خاک، حذف اسپور قارچ و قطعات میسیلیوم قارچ‌ها در هوایی ورودی به تونل یا سالن‌های پرورش خواهد بود.
تمام فیلترهای موجود در بازر به دلیل اینکه اندازه چشمه آنها کوچک‌تر از ۳% میلیمتر است از عبور مگس‌ها جلوگیری می‌کنند. ولی حذف اسپورها به دلیل اندازه بسیار کوچک آنها با این فیلترها امکان پذیر نیست.
در این خصوص به فیلترهای مناسب‌تری نیاز است. به فیلترهایی با مش 0.5 تا 2 میکرون که مانع از عبور اسپورها می‌شوند، فیلترهای مطلق گفته می شود. این فیلترها کارایی بالای 98% دارند.
نصب این نوع فیلترها بر روی سیستم‌های هواساز واحد تولید بذر، دریچه ورودی هوای تازه فن تونل‌ها و هواساز سالن‌های پرورش در کاهش ریسک بیماری‌ها بسیار اثر گذار هستند.
