فاز رویشی و فاز زایشی قارچ خوراکی

چرخه زندگی قارچ دکمه‌ ای دارای دو بخش مهم فاز رویشی(رشد رویشی قارچ) و فاز زایشی(رشد زایشی قارچ) است. قارچ‌ها دارای چرخه زندگی خاصی می‌باشند و بشر با الگوبرداری از آن اقدام به تکثیر و پرورش قارچ خوراکی به صورت صنعتی نموده است. چرخه زندگی قارچ دکمه‌ای دارای دو بخش کاملاً مجزا تقسیم می شود.

فاز رویشی(رشد رویشی)

در این مرحله محیطی کاملاً ایده آل و مطلوب برای رشد رویشی هیف قارچ در بستر کمپوست، مهیا می‌شود. این محیط ایده آل دارای پارامترهای اقلیمی، دما (۲۴-۲۶ درجه سانتیگراد)، رطوبت ۹۵℅ و غلظت گاز دی‌اکسید کربن (۹۰۰۰-۴۰۰۰ pph) است. بدیهی است ایجاد این پارامترهای اقلیمی در محیطی خاص با سازه‌های مناسب و در طبقات امکان پذیر است.

هدف فاز رویشی(رشد رویشی)

همانگونه که ملاحظه شد هدف از فاز رویشی تنها ایجاد شرایط مطلوب برای رشد میسیلیوم قارچ خوراکی دربستر است. در فاز رویشی کیفیت کمپوست، کیفیت و میزان بذر و حفظ پارامتر های محیطی در کیفیت بافت و توده میسیلیوم موثر است. پس از رشد میسیلیوم در بستر و ظهور بافت میسیلیوم قوی در ۷۵℅ آن (اصطلاحا سفید شدن کمپوست)، سالن پرورش آماده ورود به فاز زایشی و تولید میوه قارچ می‌گردد.

نکات مهم در فاز رویشی

این مرحله(رشد رویشی) نیاز به توجه به موارد زیر دارد:

بسته‌بندی کمپوست

کمپوست در قالب بلوک‌های بسته‌بندی‌شده با متوسط وزن ۱۸ کیلوگرم به همراه بذر به میزان مناسب به سالن‌های پرورش قارچ انتقال داده می‌شود. به‌ منظور اتفاده حداکثری از فضای سالن‌ پرورش قارچ، اقداماتی نظیر سر‌برداری یا تخته‌کوبی، در روز ۱۲-۱۰ پس از انتقال بلوک‌های کمپوست به سالن‌ انجام میشود. در این زمان باید شرایط اقلیمی مناسب در سالن کشت طبق جدول زمان‌بندی برقرار گردد.

تخته‌کوبی

تخته‌کوبی یا سر برداری شامل حذف نایلون رویی بلوک‌های مستقر در طبقات و ایجاد سطح کاملاً صاف به همراه پر کردن فضای خالی بین بلوک‌ها با کمپوست، فشرده کردن مجدد سطح بستر و پوشش آن با نایلون یا روزنامه باطله می‌باشد. واضح است که در صورت استفاده از روزنامه، مرطوب نگه‌داشتن روزنامه الزامی است.

14 الی 16 روز پس از پر شدن سالن، کمپوست در درون و لایه‌های بیرونی خود با میسیلیوم قارچ کاملاً پوشیده می‌شود. درنتیجه رنگ بستر کاملاً سفید به نظر خواهد رسید. در این زمان سالن آماده ورود به مرحله بعدی است.

رطوبت خاک

در مرحله خاک دهی قارچ، سطح بستر پرورش توسط خاک‌پوششی با مشخصات فنی خاص (عاری بودن از میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا- قابلیت تبادلات گازی- ظرفیت نگهداری آب بالا و غیره) به ضخامت ۵ الی ۳ سانتی‌متر پوشیده می‌شود. در این مرحله خاک‌پوششی مورداستفاده باید دارای رطوبت اولیه مناسبی برای پهن کردن روی بستر باشد و پس از اجرای عملیات خاک‌دهی، در طی چند نوبت آبیاری (در ۵ تا ۶ روز اول) خاک روی بستر از حیث رطوبت به مرحله اشباع خواهد رسید.

ورود میسیلیوم

میسیلیوم در طی 48 الی 36 ساعت پس از انجام خاکدهی آهسته از کمپوست، وارد خاک پوششی خواهد شد.

پس از 11-10 روز تقریبا تمام سطح و عمق خاک پوششی با میسیلیوم قوی قارچ پوشیده می‌شود. در طول این مدت عملیات خاص شامل آبیاری‌، سمپاشی، و خاک‌ورزی (Ruffling) به منظور ایجاد بافت میسیلیوم مطلوب در بستر، در دستور کار قرار می‌گیرد.

این زمان، نقطه پایانی فاز رویشی و شروع فاز زایشی رشد میسیلیوم می‌باشد.

فاز زایشی

در هنگام فاز زایشی(رشد زایشی قارچ) پارامترهای محیطی سالن طی مدت 3 الی 5 روز به استاندارد‌های جدید تغییر خواهد یافت که اصطلاحاً به دوره شوک یا هوادهی معروف است.
در این مرحله میسیلیوم‌های موجود در خاک پوششی با یکدیگر آمیزش یافته است و از محل پیوند بافت اولیه، میوه قارچ ظاهر می‌شود.
این تغییر اقلیمی در طبیعت عمدتاً پس از رعد و برق، رگبار و بارانهای بهاری و کاهش دمای محیط رخ میدهد و به همین دلیل است که در بهار پس از رگبارهای بهاری در طبیعت قارچ های خوراکی وحشی ظاهر می شوند.

هدف فاز زایشی(رشد زایشی قارچ)

هدف از این فاز، ظاهر شدن میوه قارچ است که با روشهای مختلف به طور مصنوعی در کارگاه یا سالن پرورش قارچ دکمه‌ ای انجام می‌شود.

نکات مهم در فاز زایشی

این مرحله نیاز به توجه به موارد زیر دارد:

تغییرات دما

برای شروع فاز زایشی در سالن پرورش قارچ، به صورت تدریجی و در طول مدت ۵-۳ روز دمای هوای سالن به ۱۷-۱۶/۵ درجه سانتی گراد (که به طبع آن دمای کمپوست ۲۰-۱۸ درجه سانتیگراد)، غلظت دی اکسید کربن ۱۴۰۰-۱۰۰۰ ppm و رطوبت نسبی به دامنه ۸۵-۸۰℅ خواهد رسید. در کنار این تغییرات اقلیمی وجود باکتری خاصی در خاک پوششی مصرفی نیز در انجام فاز زایشی نفش بسیار مهمی دارد.

رشد پین

با وجود باکتری خاص و تغییرات محیطی سالن، به‌تدریج بافت اولیه قارچ رشد میکند. پین‌های کوچک قارچ پس از 3 الی 5 روز بر روی بستر ظاهر می‌گردد.

عملیات برداشت قارچ در قالب زمانی معین (هفته) و با نام فلاش صورت می‌گیرد. در صورتیکه شرایط سالن و عدم ظهور بیماری‌های قارچ مطلوب باشد، برداشت در ۳ فلاش انجام می‌شود.

دوره استراحت

در فلاش اول پس از ۵-۴ روز برداشت روزانه، سالن یک دوره استراحت ۳-۲ روز را خواهد گذراند. با ظهور قارچ و فلاش دوم بر روی بستر مجدداً پس از ۵-۳ روز برداشت و طی دوره استراحت، فلاش سوم بر روی بستر ظاهر خواهد شد در طول مرحله هوادهی و برداشت، سالن تحت تیمار و نگهداری‌های خاص ازجمله عملیات آبیاری متعدد بستر با میزان آب مناسب و در زمان معین، حفظ رطوبت سالن در صورت نیاز سم‌پاشی بستر با قارچ‌کش‌های ویژه قرار می‌گیرد. در طول عملیات برداشت دمای هوا ۱۷ درجه سانتی‌گراد و دمای کمپوست ۱۹-۱۸ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۸۵-۸۰ ℅ خواهد بود.

اهمیت استفاده از پرسنل متخصص

به دلیل اهمیت بسیار زیاد مقوله برداشت باهدف کاهش خسارات کیفی و کمی به محصول تولیدشده (فاز رویشی و فاز زایشی قارچ خوراکی) در سالن، باید از پرسنل مجرب و کارآزموده استفاده شود. عملیات برداشت توسط دست انجام می‌شود. قارچ‌ها در سالن داخل ظروف یکبارمصرف قرار میگیرند. با انتقال ظروف به واحد بسته‌بندی، پس از توزین، به بازار مصرف ارسال خواهد شد.

جدول زمان بندی مزرعه

پس از پایان عملیات جمع‌آوری فلاش سوم، عملیات پخت سالن پرورش قارچ، با هدف از بین بردن بیماری‌ها انجام می‌گردد.

برای پخت سالن بوسیله بخار آب دمای ۷۲-۷۰ درجه سانتیگراد به مدت ۱۰ ساعت باید تامین گردد. بعد از پخت، سالن باید تخلیه شود. با این عمل ریسک آلودگی در سالن‌های پرورش به حداقل می‌رسد.

در صنعت پرورش قارچ، طول دوره ساخت کمپوست ۲۵ روز و در طول دوره پرورش قارچ در سالن ۶۰ روز (۲۵ روز فاز رویشی، ۳۲ روز فاز زایشی و برداشت و ۳ روز پخت و تخلیه سالن) می‌باشد و به همین اساس جدول زمان‌بندی در مزرعه قارچ بر مبنای دوره‌های ۶۰ روزه خواهد بود.