آموزش پرورش قارچ در مزارع کوچک محلی

پرورش قارچ در مزارع کوچک محلی

بطور کلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است. می‌توان آن را در محیط تاریک پرورش داد و بجز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل می‌کند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه، بایستی تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین ۱۵ – ۱۰ درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملا تمیز، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتری‌ها، حشرات و قارچ‌های مضر باشد.

برای کاشت و پرورش قارچ در مزارع کوچک محلی، ابتدا نوع قارچی که می‌خواهید پرورش دهید را انتخاب کنید.
کاشت قارچ صدفی (Oyster)، دکمه‌ای سفید (White button) و شیتاکه (Shiitake: قارچ دارویی خوراکی)، در خانه بسیار ساده است. روش کاشت هر سه نوع قارچ یکسان، اما بستر‌های کاشت متفاوتی دارند.

قارچ‌های صدفی، در بستر کاه و پوشال یا تفاله‌ی قهوه. قارچ شیتاکه، در پوشال‌های خشک درختان و قارچ دکمه‌ای، در کود‌های کمپوست، بهترین رشد را دارند. در واقع بستر کشت مختلف، نیاز‌های تغذیه‌ای مختلفِ هر گونه‌ی قارچ را نشان می‌دهد. البته هر سه نوع قارچ را می‌توان به راحتی در بستر کاه و یا پوشال کاشت. اگر از پوشال استفاده کردید، مطمئن شوید از چوب‌های سالم باشد.

انتخاب نوع قارچ برای کاشت، به منظور انتخاب طعم و مزه‌ی آن است؛ بنابراین قارچی که خودتان مصرف می‌کنید و به طعم آن علاقه بیشتری دارید را برای کاشت در خانه انتخاب نمایید.
یک گونه از قارچ را برای امتحان و ارزیابی خود به عنوان پرورش قارچ در مزارع کوچک محلی، پرورش دهید. باید همان گونه‌ای که به خوردن آن علاقه‌مند هستید را پرورش دهید.

زمان و مکان مناسب برای تولید قارچ

 در مورد مکان مناسب برای کشت قارچ، شما به یک سالن نیاز دارید که بسته به میزان تولید قارچ اندازه آن متفاوت است. اما به طور میانگین برای پرورش پنج تن قارچ به یک سالن چهل‌متری نیاز است. در پرورش قارچ، عایق‌کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما، قفسه‌بندی و آماده‌سازی و نصب تجهیزات باید انجام شود.

علاوه بر این تهویه در محیط کشت باید بطور یکنواخت باشد و نباید روی سطح کشت را بیش از حد نیاز هوا داد و تهویه باید در تمام نقاط اطاق بطور یکسان پخش شود. در هنگام تولید قارچ، محیط اطاق احتیاج به رطوبت کافی نیز دارد و متوسط بهترین درجه رطوبت برای کاشت قارچ بین ۷۰ تا ۸۰ درصد است.

باید تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش قارچ نیز باید بین ۱۰ تا ۱۵ درجه نگهداری شود. همچنین محل پرورش باید کاملا تمیز، قابل شستشو و بدون وجود درز یا محلی برای پرورش باکتری‌ها، حشرات و قارچ‌های مضر باشد.

فضای لازم برای راه اندازی یک سالن ۵ تنی

حداقل فضایی که برای ۵ تن کمپوست (در یک سالن پرورش قارچ در مزارع کوچک محلی) لازم است، به صورتی که مقدار قارچی که بدست می‌آید بتواند هزینه‌ها را جبران کند، بسته به زمان، میزان ۱ تن تا ۱٫۲ تن قارچ می‌توان از آن برداشت کرد.

۵ متر عرض و حداقل ۸ متر طول و ارتفاع ۳ متر، برای ۵ تن کمپوست کافی است و هرچه این ابعاد بیشتر شود، زمینه برای تولید بیشتر خواهد شد، ولی ابعاد کمتر از این مقدار ممکن است توجیه اقتصادی نداشته باشد.

پیش سالن برای کاشت قارچ

برای این سالن باید اتاقک کوچکی با ابعاد ۲*۲ یا ۵/۱*۵/۲ داشته باشیم. این اتاقک برای این هدف است که هوا را در این مکان با کولر سرد کنیم و بعد وارد سالن شود یا هوا را با بخاری گرم کنیم و بعد به سالن بفرستیم و یا در زمان‌های برداشت از این اتاقک به عنوان یک انبار کوچک استفاده کنیم.

قفسه بندی برای کاشت قارچ

قفسه‌بندی برای این ابعاد سالن ۵*۸، دو ردیف قفسه با عرض ۱۴۰ سانتی‌متری در طول ۷ متر با ۳ طبقه می‌توان در نظر گرفت. فاصله بین طبقات معمولاً ۶۵-۷۰ سانتی متر در نظر گرفته می‌شود. قفسه‌بندی بهتر است از لوله‌های گالوانیزه انتخاب شود و با سیم گالوانیزه بسته شوند.

سیستم گردش هوا

سیستم گردش هوا را می‌توان از وسط یا کناره‌های سالن گذاشت. در واحد‌های کوچک بدلیل اینکه سیرکوله وجود ندارد و فقط ورود هوا داریم، هوادهی از وسط می‌باشد و کانال هوا را باید از وسط راهرو بکشیم.
باید یک اگزوز خروجی در انتهای سالن تعبیه کنیم که با هوای آزاد ارتباط داشته باشد و اگر به هوای آزاد ارتباطی نداشته باشد باید از طریق کانالی آن را به هوای آزاد خروجی دهیم.

رطوبت ساز

اگر مشکل صدای رطوبت ساز مهم نیست می‌توانیم از رطوبت ساز‌های کوچک استفاده کنیم که دیگر نیازی به کولر و خنک کردن هوا نیست و این رطوبت ساز‌ها هم هوا را خنک می‌کند و هم رطوبت را تامین می‌کنند.

کانال‌های هواساز

کانال‌های هواساز بهتر است از داکت‌های پلاستیکی با عرض ۵۰ سانتی‌متر استفاده شود. در غیر اینصورت می‌توان با پلاستیک‌های پلی‌اتیلنی کانال‌های هواساز را ایجاد کنید. به صورتی که اولین سوراخ آن در محل ورود هواساز به سالن و سوراخ‌های بعدی به فاصله ۵۰ سانتی‌متر با قطر ۵ سانتی‌متر بزنید.

آماده سازی کمپوست یا کود گیاهی

مهمترین و اولین اصلی که برای پرورش و کشت قارچ باید با آن آشنا شد بستری است که قارچ روی آن رشد و از آن تغذیه می‌کند که به آن کمپوست گفته می‌گویند. به طور کلی به کود‌های گیاهی کمپوست می‌گویند.
کمپوست‌سازی به ظاهر فرآیند آسانی می‌آید، اما برای بدست آوردن کمپوستی مرغوب با بازده بالا نیاز به دستگاه‌های پیشرفته، آزمایشگاه‌های مجهز و از همه مهم‌تر تجربه و تخصص بالایی می‌باشد. تمام این موارد احتیاج به سرمایه‌گذاری زیادی دارند. به همین خاطر اکثر تولیدکنندگان قارچ، کمپوست مورد نیاز مصرفی خود را به صورت آماده و بذر زده شده از شرکت‌های معتبر خریداری می‌نمایند.

بذر قارچ

بذر قارچ، بذری متفاوت با بقیه گیاهان است. در حقیقت چیزی که به آن بذر قارچ می‌گویند دانه‌های گندم پخته‌شده هستند. قارچ وقتی به بلوغ می‌رسد پره‌های پشت کلاهکش باز و از بین پره‌ها گردی در هوا پخش می‌شود. این پره‌ها را با نام هاگ یا اسپور که با چشم عادی قابل دیدن نمی‌باشد، می‌شناسند.

این اسپور‌ها برای زنده ماندن احتیاج به غذا دارند. به همین علت گندم‌ها را می‌پزند که نرم شوند تا اسپور قارچ بتواند از آن‌ها تغذیه کند. استفاده دیگری هم که پخت گندم دارد این است که به اصطلاح گندم عقیم و دیگر جوانه نمی‌زند. به این صورت تمام مواد غذایی آن برای اسپور‌ها باقی می‌ماند و صرف رشد جوانه گندم نمی‌شود.

برداشت قارچ

بعد از آن که رشد قارچ به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا کرد باید قارچ‌ها را برداشت کرد. در برداشت قارچ باید به این نکته توجه شود که قارچ‌هایی که ترک برداشته و چتر آن باز باشد ارزش بازاریابی را از دست می‌دهند. همچنین این قارچ‌ها وزنشان کاهش یافته و قارچ‌هایی که زودتر از موعد چیده شوند وزن آن‌ها سبک و از قارچ‌های درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارند.

در هنگام جمع‌آوری محصول نباید از سبد‌های بزرگ برای برداشت استفاده کرد. چون فشار قارچ‌ها روی هم در سبد باعث می‌شود که قارچ‌های زیر خراش بردارند و سیاه شوند. جهت برداشت محصول قارچ باید کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن دهید تا پایه آن از زمین جدا شود و فورا ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کنید و قارچ تمیز را داخل سبد قرار دهید و بهتر است که جمع‌آوری با دستکش انجام شود. برداشت قارچ هر پانزده روز یکبار انجام می‌شود و این برنامه به مدت دو تا سه ماه طول می‌کشد.

آفات و مشکلات قارچ

پرورش قارچ در منزل با مشکلاتی هم رو به رو می‌باشد. به طور مثال امکان دارد تمامی بستر کشت دچار بیماری مایکوگن و یا تار عنکبوتی شود و محصول را کلا نابود کند.

شرایط نگهداری و پرورش و رشد قارچ

تهویه

تهویه در محیط اتاق کشت باید بطور یکنواخت انجام شود و نبایستی روی سطح کشت را بیش از حد نیاز هوا داد و تهویه در کلیه نقاط اطاق بطور یکنواخت باشد.

رطوبت هوا و آبیاری

در موقع تشکیل قارچ، محیط اطاق(پرورش قارچ در اتاق 12 متری) احتیاج به رطوبت دارد. بطور متوسط بهترین درجه رطوبت برای کشت بین ۷۰ – ۸۰ درصد می‌باشد. چنانچه درجه رطوبت هوا از این مقدار کمتر شود سطح کلاهک‌ها ترک برداشته یا سطح کلاهک قارچ لک دار می‌شود علاوه بر این سطح بستر خشک می‌شود و احتیاج به آبیاری بیشتری دارد.
برای تقلیل میزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف اطاق، رطوبت سنج‌هایی نصب شود و بطور مرتب مورد بازدید قرار گیرد. در صورتیکه به علت خشک شدن خاک سطح بستر، احتیاج به آبیاری است. بایستی به وسیله غبارپاش روی سطح خاک آن هم به حدی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکند و یا در یک جا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری قارچ را با آب خالص و با درجه حرارت ۳۲ درجه و بسیار با احتیاط انجام دهید.

درجه حرارت محیط

چند هفته پس از روکش کردن سطح بستر، میسلیوم‌های قارچ تمام سطح بستر را پر نموده و بطور متوسط ۷-۸ هفته پس از کاشت اسپاون، قارچ‌های کوچک سر سنجاقی در تمام سطح کشت ظاهر می‌شوند. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی بین ۱۰-۱۴ درجه باشد. البته هر اندازه قارچ‌ها رشد بیشتری پیدا نمایند می‌توان درجه حرارت را از ۱۴ به ۱۶/۵ رساند و میزان تهویه را نیز بالا برد. ولی باید دقت کنید که جهت حرکت هوا، به طرف سطح قارچ نباشد.

تقویت خاک بستر

پس از آنکه قارچ‌ها بزرگ شد و نزدیک به برداشت شدند می‌توان روی سطح بستر کود مایع پاشید، ولی باید دقت نمود که روی کلاهک قارچ انجام نشود. این عمل در افزایش مقدار محصول بسیار موثر است.

برداشت محصول

به محض آنکه رشد قارچ به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا نمود. بایستی قارچ‌های رسیده را جمع آوری نمود و بطور مرتب در طول بستر کشت، بررسی کرد و قارچ‌های رسیده را جمع آوری کرد.
قارچ‌هایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده باشد ارزش بازاریابی ندارند. علاوه بر این وزن آن کم می‌شود و همچنین قارچ‌هایی که زودتر از موقع برداشت شوند وزن آن‌ها سبک و از قارچ‌های درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارد.
در موقع جمع‌آوری نباید از سبد‌های بزرگ برای این منظور استفاده نمود. زیرا فشار قارچ‌های روی سبد موجب می‌گردد که قارچ‌های زیرین خراش برداشته و سیاه شوند. برای جمع آوری قارچ، کافی است کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن دهید تا پایه آن از زمین جدا شود. بلافاصله ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کنید. قارچ تمیز را داخل سبد گذاشته و حتی‌المقدور جمع‌آوری با دستکش انجام گیرد. بهره‌برداری هر ۱۵ روز یکبار انجام می‌گیرد و این برنامه مدت دو تا سه ماه به طول می‌انجامد.

بسته‌بندی قارچ‌ها

قارچ‌های چیده‌شده را به اطاق سرد و خنک انتقال دهید. در اسرع وقت نسبت به درجه‌بندی آن اقدام و قارچ‌های لک دار و ناقص و کج و ناجور را جدا کنید. این قارچ‌ها را برای مصارف تهیه پودر در قارچ و کچ‌آپ ارسال و قارچ‌های سالم را در بسته‌های درجه یک و درجه دو به بازار عرضه کنید.

نکات و هشدار‌هایی برای پرورش قارچ در مزارع کوچک محلی

در صورتی که واقعا علاقه و تمایل به پرورش قارچ در اتاق 12 متری دارید، به سایت‌های تخصصی معتبر سری بزنید و با افرادی که تجربه‌ی این کار را دارند مشورت نمایید.