در بین محصولات کشاورزی، تولید قارچ خوراکی بسیار سرمایه بر بودهِ و با ریسک بالایی همراه‌است، زیرا ماندگاری پایین، چالش‌های صادراتی به همراه شرایط سخت حمل و نقل، تولید این محصول را با سختی مواجه کردهِ است. با این حال طبق پیش‌بینی‌های انجام شدهِ، میزان تولید قارچ در سال جاری نسبت به سال گذشته ۴۰ تا ۴۵هزار تن افزایش خواهد یافت و به حدود ۱۸۰ تا ۱۹۰هزار تن خواهد رسید. به‌گفتهِ دبیر انجمن صنفی پرورش‌دهندگان قارچ خوراکی، اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود، زنجیره‌های تولید به شکل جدی توسعه یابد و همچنین راهِ صادرات به روسیه باز شود، کشورمان پتانسیل پرورش ۴۰۰ هزار تن از این طلای سفید را در سال دارد. با این افزایش تولید، شاهد گردش اقتصادی و ارزآوری خوبی برای کشور خواهیم بود.
نیما باغبانی، در گفت‌وگو با (سبزینه) درخصوص روند تکمیل زنجیره‌های پرورش و موانع پیش روی تهیه‌کنندگان این صنعت توضیحاتی را ارائه داد.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
طبق برنامه‌ریزی کاری که برای افزایش پرورش تا پایان سال ۹۸ انجام دادیم و براساس تعداد واحدهایی که پروانه بهره‌‌برداری یا طرح توسعه دریافت کردند و توانستند طبق پیش‌بینی‌ها فعال شوند، انتظار داریم تا پایان سال ۹۹ بین ۱۸۰ تا ۱۹۰ هزار تن پرورش قارچ داشتهِ باشیم. بنابراین ۴۰ تا ۴۵ هزار تن افزایش تولید پیش‌بینی می‌شود.
همچنین براساس این افزایش تولید پیش‌بینی شده، نیاز بود به فکر بازار جدیدی باشیم تا بین عرضه و تقاضا تناسب ایجاد کنیم. در این‌خصوص از سیستم تنظیم بازار از طریق جمع آوری محصول مازاد بر تقاضا و ارسال به واحدهای فرآوری و تبلیغ برای افزایش سرانه مصرف استفادهِ کردیم. البته با حادث شدنِ بیماری کرونا و ایجاد التهاب و نگرانی در کسب‌وکارهای مختلف، فعالان این حوزهِ نیز در ماه‌های اول دست به عصا حرکت کردند.
شاهد کاهش پدیدآوری در اسفندماه گذشتهِ و فروردین‌ماه‌ِ سال جاری بودیم. اما با وجود پیش‌برد سیاست‌های تنظیم بازار در همان روزهای اولیه شیوع کرونا موفق شدیم تا با افزایش تقاضا و ثابت نگاه‌داشتنِ قیمت‌ها و جلوگیری از افت آن‌ها، تهیه‌کنندگان را متمایل به افزایش پرورش و راه‌اندازی سالن‌های کشت کنیم و به همین ترتیب نیز از اردیبهشت پرورش این طلای سفید شتاب مناسبی گرفت.
در رابطه با میزان صادرات و بازارهای هدف صادرات قارچ ایران توضیح دهید
عمده کشورهای مقصد صادرات قارچ، کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات متحده‌عربی، عمان، قطر و حتی عربستان هستند. علاوه بر این، ارمنستان و آذربایجان هم این محصول مورد نیاز خود را از ایران تهیه میکنند. اما وارد کنندهِ عمدهِ قارچِ ایران، کشور عراق است که به دلیل تغییر فرهنگ و سبک تغذیه عراقی‌ها، به‌خصوص در شش‌ماهِ دوم سال که با سرد شدن هوا گرایش آن‌ها به مصرف این طلای سفید بیش‌تر می‌شود. این امر می‌تواند بازار بسیار خوبی برای ما تلقی شود، اما متأسفانه این بازار مدتی است با چالش جدی مواجه شدهِ است.
کشور عراق با وجود این‌که شاهد التهابات و تورم‌های به‌وجود آمدهِ در اقتصاد ایران است، حاضر به مبادله با دلار و دینار با طرف ایرانی نیست و فقط در برابر پرداخت ریال با ما معامله میکند. همین امر سبب شدهِ صادرکننده‌که بر اساس قانونِ پیمان سپاری ارزی ملزم به بازگرداندنِ ارز به سامانه نیمایی است، با مشکل تأمین ارزی که دریافت نکرده، مواجه‌شود. این موضوع باعث عدم تمایل صادرکنند‌گان به صادرات شدهِ است.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
استاندارد صادرات با عراق
موضوع بعدی نحوه رفتار طرف عراقی است، آن‌ها به صورت ناگهانی و خلق‌‌الساعه بخشنامه‌هایی در رابطه‌با استاندارد واردات به عراق صادر میکنند، بدونِ آن که به شرایط محصولات توجه‌داشتهِ باشند. این طلای سفید هم شامل همه موارد بخشنامه‌ای می‌شود.
یکی از این موارد، گواهی استانداردی است که صادر شدهِ که بعد از بررسی متوجه‌شدیم درحقیقت مناسب محصولاتی است که حداقل سه‌ماه تاریخ انقضاء دارند. اما شامل قارچ که طی چند روز از بین می‌رود نیز شده‌است که در این راستا لازم است کنسول‌گری ایران، اتاق مشترک ایران و عراق و نهادهای مرتبط، با رایزنی با طرف عراقی این مشکل را رفع کنند. اگر این دو مشکل رفع شود، بازار عراق هم برای این طلای سفید و هم برای کمپوست قارچ آن، بازار بسیار خوبی خواهد بود. همچنین ارزآوری خوبی خواهد داشت و بازار داخل را با ایجاد هماهنگی بین پرورش، عرضه و تقاضا متعادل میکند.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
آیا میزان صادرات سال گذشتهِ مشخص است؟ به‌جز مشکلاتی که با کشور عراق داریم، در رابطه‌با سایر کشورها وضع چگونه‌است؟
با توجه به این‌که این محصول ماندگاری کمی دارد، باید صادرات به کشورهای همسایه ازجمله روسیه مورد توجه قرار می‌گرفت که متأسفانه این کار صورت نپذیرفت. اگر در چند سال اخیر صادرات به روسیه در پیش گرفتهِ می‌شد و یک کریدور سبز صادرات قارچ به این کشور شکل می‌گرفت، یک بازار حدود ۱۵۰هزار تنی در انتظار ما بود. زیرا کیفیت این طلای سفید ایرانی به سبب کیفیت بالای و ارگانیک بودنِ آن، بسیار مطلوب و موردپسند است. اما متأسفانه این بازار دست لهستان است و ما سهمی از آن نداریم.
در این زمینه‌و به منظور تسهیل در صادرات، نیازمند رفع تشریفات گمرکی هستیم، زیرا وقتی این محموله از ماشین تخلیه می‌شود، طی یک ساعت در هوای آزاد کیفیت آن کاهش می‌‌یابد و دیگر مناسب صادرات نخواهد بود. اگر شرایط تسهیل شود و مقابل کارخانه، قرنطینه‌و بارگیری صورت گیرد، این محصول باکیفیت تولید داخل، بازار خود را در کشورهای همسایه پیدا خواهد کرد. در سال گذشته‌نیز حدود پنج تا ۲۰ هزار تن از آن را صادرات داشته‌ایم.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود، صادرات به چه میزان افزایش خواهد یافت؟
با رفع مشکلات صادرات، به‌دست آوردنِ بازار روسیه و احیای بازار عراق، به جرأت می‌توانم بگویم با پتانسیل فعلی ایران تولید ما به ۴۰۰ هزار تن در سال افزایش خواهد یافت.
اهمیت زنجیره پرورش در صنعت کشت قارچ چیست و چه مواردی را شامل می‌شود؟ درحال‌حاضر چند زنجیره کامل در این صنعت داریم؟
زنجیرهِ تولید می‌تواند هم توسط شخص حقیقی ثبت و درخواست شود و هم توسط شخص حقوقی. خوشبختانه امسال با پیگیری‌هایی که انجام دادیم، یکی از واحدهای تولیدی ما با نام قارچ «رامند مجار» برای اولین‌بار موفق شد مجوز تشکیل زنجیرهِ ارزش تولید را کسب و فعالیت خود را توسعه‌دهد.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
زنجیره تولید شامل چیست؟
این زنجیره شامل تأمین نهادهِ اولیه، تأمین بذر، پرورش قارچ و کمپوست، فرآوری و صنایع تبدیلی و بازار فروش می‌شود. با توجه به سیستمی که در این زنجیره‌پیادهِ شدهِ است، از تهیه مواد اولیه گرفتهِ تا بازاریابی آن، به‌راحتی همه موارد در دسترس قرار می‌گیرند.
معتقدیم در داخل کشور چند واحد دیگر هم می‌توانند مجوز تشکیل زنجیرهِ پرورش را دریافت کنند که در صورت تحقق هم هزینهِ تمام‌شدهِ برای صاحبان زنجیرهِ کاهش خواهد یافت و هم خدمات به مشتری تکمیل می‌شود.
راهکارهای تقویت زنجیرهِ پرورش در صنعت کشت قارچ چیست؟ تکمیل زنجیرهِ تولید چند درصد سبب رشد پرورش آن می‌شود؟
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟! آیا تقویت این زنجیره صورت میگیرد؟
مسأله‌ای که در صنعت پرورش این محصول اشتباهاً در ذهن برخی افراد جاافتادهِ و این صنعت را دچار آسیب کرده، تفکر ایجاد آن در زیرپله، اتاق‌های کوچک، پارکینگ‌ها و مواردی از این دست است. همین نگرش سبب شدهِ جذب سرمایه‌گذاری در این صنعت محدود شود. وقتی صاحبان سرمایه واحدهای بزرگ مقیاس ما را می‌‌بینند، تعجب میکنند که چنین پروژه‌هایی در صنعت پرورش این طلای سفید فعال است. یکی از دلایل ایجاد چنین نگرشی، نحوه عملکرد رسانهِ ملی است که در بحث راه‌اندازی طرح‌های اشتغال‌زا کمی این صنعت را ضعیف جلوه‌دادهِ که این نگرش صحیح نیست. زیرا این صنعت جز اشتغال‌زاترین و سرمایه‌پذیرترین صنایع کشور است.
یکی دیگر از مشکلات این حوزه، بحث فرهنگی و نوع نگاهی است که تهیه‌کنندگان در ایجاد زنجیرهِ تولید دارند و متمایل هستند صفر تا صد کار را در یک منطقه متمرکز کنند. این درحالی است که در زنجیره فعلی ثبت شدهِ حلقه‌های مختلف در مکان‌های جغرافیایی مختلف قرار دارند. حتی بخشی از کار برون‌سپاری شدهِ است. همین نگاهِ برون‌سپاری و استفادهِ از نظام مبادلات پیمانکاری فرعی می‌تواند در پر شدنِ حلقه‌های خالی زنجیرهِ کمک کند تا شاهد فعالیت تعداد بیش‌تری از زنجیره‌ها باشیم.
اخبار پیشنهادی: روند صعودی بهای قارچ در سال 99
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
چه رابطه‌ای میان زنجیره و جهش تولید در این صنعت می‌‌توان متصور شد؟
متأسفانه ذهنیت اشتباهی در میان سرمایه‌گذاران شکل گرفتهِ است که سبب شدهِ برخی افراد با سرمایه‌های محدود به این صنعت ورود کنند. در این بین، آن‌ها علاوه‌بر این‌که توانایی توسعهِ کار و تولید مناسب را ندارند، نمی‌توانند سرمایه خود را نیز رها کنند و از این کار خارج شوند و در این شرایط به سختی به فعالیت خود ادامه می‌دهند. درحال حاضر حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد پرورش در دست واحدهای تولیدی بزرگ‌مقیاس است و مابقی توسط تهیه‌کنندگان خرد انجام می‌شود. اگر زنجیره‌ها تکمیل شوند، واحدهای بزرگ مقیاس می‌توانند علاوه بر افزایش میزان تولید خود، به واحدهای کوچک‌مقیاس هم خدمات‌رسانی کنند.
به‌دلیل این‌که زنجیره‌ها تکمیل نیستند، بخشی از تولید واحدهای بزرگ‌مقیاس مغفول می‌ماند، زیرا مجبور می‌شوند مشتری‌های کوچک‌مقیاس را حمایت کنند. توسعه زنجیره‌ها به‌گونه‌ای عمل میکند که واحدهای کلان با ظرفیت کامل تهیه‌کنند و مازاد تولید را به واحدهای کوچک‌مقیاس بدهند. اگر زنجیره‌ها تکمیل شود و ۲۰ زنجیره‌شکل بگیرد، حداقل ۴۰ درصد به میزان پرورش این محصول افزودهِ خواهد شد.
تبعات نقص زنجیره تولید در این صنعت چیست؟
بزرگ‌ترین کمکی که ایجاد زنجیرهِ تولید می‌تواند کند، پرکردن حلقه‌های مفقودهِ زنجیرهِ است و این‌گونه شاهد از بین رفتنِ بازار ثانویه و واسطه‌گری خواهیم بود. با این شرایط، تهیه‌کنندگان خرد هم دیگر نیازی نیست به واسطه‌ها متوسل شوند.
در زنجیرهِ تولید، تهیه‌کننده‌همیشه درحال فعالیت است و با مشکل کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش مواجه‌نمی‌شود. بنابراین مهم‌ترین دستاورد زنجیره‌ها در این صنعت، حذف واسطه‌ها و کمک به واحدهای کوچک‌مقیاس است.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟! وظیفه انجمن در رابطه با زنجیره تولید چیست
انجمن صنفی پرورش‌دهندگان قارچ خوراکی تا چه اندازهِ در راستای تکمیل زنجیرهِ تولید گام برداشتهِ است؟
با توجه به برنامه‌هایی که برای سال ۹۹ تدوین کرده‌ایم که دقیقاً براساس آسیب شناسی در روند تولید و مارکتینگ این طلای سفید انجام شدهِ است، تا حدی به معضلات و مشکلات این صنعت پی برده‌ایم. به‌عنوان مثال طی بررسی‌ها متوجه‌شدیم سال گذشتهِ بخش مهمی از قارچ‌های صادر شده، به دلیل عدم کیفیت سابق پس فرستادهِ شدهِ است.
با تحقیق متوجه شدیمتهیه‌کنندگان کوچک که از دانش فنی و تکنولوژی‌های به‌روز و مناسب بهره‌‌مند نیستند، برای کنترل آلودگی‌ها از سموم زیادی استفادهِ کرده‌اند. این امر که سبب شدهِ است کیفیت قارچ تولیدی ایران کاهش پیدا کند. متأسفانه این تولیدات بدون برنامه‌ریزی، ناخودآگاه وارد چرخه‌صادرات می‌شود و به اعتبار همه تولیدات صادراتی ایران لطمه وارد میکند.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
برپایی کارگاه های آموزشی
ما برای بالابردن سطح آگاهی تهیه‌کنندگان و افزایش دانش فنی آن‌ها، کارگاه‌های آموزشی برپا کرده‌ایم و در رابطه با روش‌های نوین تولید، دوره‌های مختلفی گذاشته‌ایم و این کار را ادامه خواهیم داد. همچنین اگر زنجیره‌ها تقویت شوند، مطمئناً شاهد بهبود کیفیت تولید خواهیم بود.
البته باید تأکید کنم که در بازار متلاطم این روزهای کشور، همه تهیه‌کنندگان دست به عصا حرکت میکنند و تا زمانی‌که ثبات به بازار بازنگردد و پایداری نسبی ایجاد نشود، طرح های توسعه‌ای اجرا نخواهد شد. در نتیجه تولیدکننده نمی‌تواند به دنبال افزایش تولید باشد.
به محض پایدار شدنِ بازار، با رسانه‌ملی و ارگان‌های متولی در حوزهِ کسب و کار وارد مکاتبه‌و مذاکرهِ خواهیم شد تا آموزش همگانی درمورد نگرش مصرف کنندهِ و سرمایه‌‌گذار برای بهبود شرایط تولید، توزیع و مصرف را سازماند‌هی کنیم. تا اقدامات فرهنگی و آموزشی مورد نیاز در این حوزه انجام شود.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
صنایع فرآوری در تقویت زنجیره تولید قارچ چه نقشی دارند؟
فرهنگ مصرف این محصول در ایران با تمام دنیا متفاوت است. ما جزو معدود کشورهایی هستیم که به‌صورت فله‌ای این طلای سقید را استفادهِ می‌کنیم.
ذائقه‌مردم همیشه متمایل به تازه‌خوری است و عملاً همین موضوع تأثیر بسیاری بر اتلاف سرمایه و افزایش ضایعات به دلیل عمر کوتاهِ این طلای سفید داشتهِ است.
یک تأثیر خوبی که شیوع کرونا داشته، تغییر نگرش و ذائقه مردم به سمت غذاهای کنسروی و استفاده‌از تولیدات فرآوری شدهِ بودهِ است. ما با تبدیل تهدید کرونا به فرصت تا حد زیادی فرهنگ خرید هم‌‌وطنان را از فلهِ به بسته‌‌بندی‌شدهِ تغییر دادیم.
اگر قارچ وارد چرخه صنایع تبدیلی شود، ماندگاری آن از چند روز به یک سال خواهد رسید. همچنین کیفیت آن حفظ شدهِ و تهیه‌کنندهِ نیز شاهد اتلاف و نابودی محصول و سرمایه خود نخواهد بود.
اگر موانع صادرات کشورمان در سال 99 رفع شود؟!
این جمله بسیار میان تهیه‌کنندگان این محصول شنیدهِ می‌شود که می‌گویند این طلای سفید، یک محصول کاملاً کشاورزی است، زیرا به‌شدت تحت تأثیر شرایط محیط است.
برخلاف گندم، یونجه و هر محصول دیگر که اگر فاکتورهای پرورش به درستی در آن‌ها رعایت شود، میزان نهایی تولیدشان با درصد ناچیزی عدم قطعیت قابل پیش‌بینی خواهد بود، در این محصول این‌چنین نیست. ممکن است یک‌ماه پرورش عادی و باکیفیت باشد و ماه بعد با همه کنترل‌ها و مراقبت‌ها، اصلاً تولیدی در کار نباشد. یعنی خلق این طلای سفید، یک استاندارد مداوم ندارد و اصلاً قابل پیش‌بینی نیست. همین موضوع تا حدی بیمه‌کردنِ واحدهای پدیدآوری این محصول را با چالش مواجه‌کردهِ است.
برندسازی
وضعیت برندسازی در تولید قارچ چگونه است و بی‌توجهی به این مقوله چقدر به زنجیره تولید ضرر می‌زند؟
در بحث برندسازی برخلاف آنچه مرسوم است، ما اساساً خود قارچ را برند کردیم. قرار شد واحدهای تولیدی به جای این‌که روی برند خود فعالیت کنند، هزینه این کار را به حساب صندوق انجمن واریز کنند تا ما روی خود قارچ و محصولات فرآوری شده آن کار کنیم.
برندهایی هم که وجود دارند صرفاً فقط برای شناسایی تهیه‌کننده هستند و تصمیم برای برندسازی فعلاً متداول نیست.
حمل و نقل
نقش حملونقل و لجستیک در تقویت زنجیره تولید قارچ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قارچ در فصل تابستان به شدت به دمای بالا حساس است. همین امر حملونقل آن را دشوار میکند و تهیه‌کنندگان مجبورند از کامیون‌های یخچالدار استفاده کنند. در این بین برخی از تهیه‌کنندگانی که توان پرداخت هزینه کامیون‌های یخچالدار و ارتقای تکنولوژی تولید را ندارند، تولید خود را در شش‌ماهه اول سال متوقف و با شروع سرما تولید را آغاز میکنند.
آیا سیستم بانکی در زمینه تأمین مالی این زنجیره موفق بوده؟
در چند سال اخیر بانک‌ها جزو لاینفک این صنعت بوده‌اند. متأسفانه یکی از مشکلات مهم تهیه‌کنندگان، عدم امهال و بهروزرسانی وام‌ها بودهِ است. اگر بانک‌ها شرایط تهیه‌کنندگان را بررسی و با آن‌ها همراهی کنند، کمک شایانی به تولید خواهد شد. علاوه‌ِ بر این، تسهیلاتی که پرداخت می‌شود، گران است. تهیه‌کنندگانی که به مشکل برمی‌خورند، مجبور می‌شوند وام‌هایی با بهره‌های بالا برای تأمین سرمایه خود بگیرند که در بازپرداخت آن دچار مشکل خواهند شد. در این‌خصوص نیازمند بازنگری در نرخ سود تسهیلات و همراهی بانک‌ها در بهروزرسانی اقساط هستیم.
نقش بانک کشاورزی را در تقویت این زنجیره چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بانک کشاورزی هموارهِ اولین بانکی است که کشاورز به سراغ آن می‌رود. این بانک معمولاً در تمامی مسائل تهیه‌کنندهِ بخش کشاورزی را همراهی کردهِ است. به‌طور کلی رویه کاری این بانک به‌خصوص در سطح کلان و سیستم مرکزی آن خوب بودهِ است. هرچند برخی شعب مشکلاتی را ایجاد کرده‌اند و بعضاً سلیقه‌ای عمل میکنند، اما در کل این بانک روند حمایتی خوبی داشتهِ است. همچنین بهرهِ وام بانک کشاورزی نسبت به سایر بانک‌ها کم‌تر است و تسهیلات نسبتاً ارزان‌قیمتی به کشاورزان ارائه‌می‌دهد.
آیا دولت از سیاست درست حکمرانی و ابزار مکفی برای تقویت زنجیره این محصول برخوردار است؟
در رابطه‌با نحوهِ عملکرد دولت به‌خصوص در بحث حمایت از ایجاد و شکل‌گیری زنجیره‌ها، چند مورد باید مورد بحث قرار بگیرد. اول این که یکی از مشکلاتی که تهیه‌کنندگان با آن دست و پنجه‌نرم میکنند، بوروکراسی‌های سختگیرانهِ و زمان‌بر اداری است. دولت خود همه وظایف را برعهده‌گرفتهِ و چون می‌داند باید به نهادهای نظارتی پاسخگو باشد، روند انجام هر کاری به‌شدت کند و زمان‌بر است. درحالی‌که با برون‌سپاری و حذف بخشی از بوروکراسی اداری غیرضروری حد زیادی از مشکلات حل خواهد شد.
مورد دوم بخشنامه‌های دست‌وپاگیر و قوانین مخل سرمایه‌گذاری است که از دیرباز مصوب شده‌اند و در این خصوص هیچ حمایت قانونی از بخش خصوص نمی‌شود. درحالی‌که اگر بخشنامه‌ها به‌روز شدهِ و به انجمن‌ها، تشکل‌ها و کانون‌های فعال هر صنف ابزار و اختیارات لازم با نظارت کافی بخش دولتی دادهِ شود، با کار دلسوزانهِ و مدبرانهِ و آگاهی مناسبی که از فضای کسب و کار صنف خود دارند، می‌توانند نقش مؤثری در گسترش زنجیره‌ها داشتهِ باشند.
اخبار اقتصادی صنعت قارچ را در هاگ بخوانید.
