ویروس ایکس قارچ

صنعت جهانی قارچ به علت ارتباطات بین المللی در تهیه مواد لازم (اسپان و کمپوست قارچ متمرکز) طبیعت تک کاشت و انبوه این محصول دائماً توسط بیماری های جدید که بسرعت گسترش می یابند تهدید می شود. بعنوان مثال در دهه 1990 صنعت قارچ یک پاندمی را با کپک تریکودرما تجربه کرد که از ایرلند شروع شده بود و به بسیاری از کشورهای تولید کننده قارچ گسترش یافت.

در سال 1996 یک بیماری شبه ویروس در چندین مزرعه قارچ در بریتانیا اتفاق افتاد. این بیماری صنعت قارچ انگلستان را در سالهای 2000 و 2001 بصورت جدی تحت تأثیر قرارداد و تایلند و هلند و چندین کشور دیگر پرورش دهنده قارچ گسترش یافت. بطوریکه تنها در سال 2003 صنعت قارچ انگلستان را بالغ بر 50 میلیون یورو که ناشی از کاهش شدید محصول و کیفیت آن و همچنین تعطیلی مزارع بود متضرر کرد.

تحقیقات آن زمان روی ویروس لافرانس متمرکز شد در حالیکه تست های تشخیص موجود این ویروس را شناسایی نکردند. این مشکل مجهول شروع به گسترش کرد تا اینکه سرانجام تستهای ویروسی یک ار ان دارای دو باند را dsRNA که قبلاً در قارچ ها دیده نشده بود شناسایی کردند. این ویروس را به علت ماهیت مشکوک آن ویروس ایکس X نامگذاری کردند.

اغلب ویروسها در یک پوشش غلاف مانند قرار دارند که این خاصیت باعث آسیب پذیری آنها میشود ولی ویروس X فاقد غلاف است. این ویروس در تصاویر میکروسکوپ الکترونی حالت لایه ای حلزونی را نشان میدهد و اینطور به نظر می رسد که چندین ویروس بهم چسبیده اند.

ویروس ایکس کمپلکسی از حداقل 5 ویروس مجزاست که عملکرد مرتبطی با یکدیگر دارند.

خانم هلن گورگن Helen Grogan و ریچارد گیز Richard روشی را برای شناسایی ویروس X بکار گرفتند که بر مبنای ردیابی RNA ویروس در عصاره قارچ بوسیله تکنیک های الکتروفورز و PCR است. در این روش RNA ویروس روی ژل قرار می گیرد و توسط جریان الکتریک با ولتاژ پایین به حرکت در می آید و در نهایت ایجاد باند بخصوصی میکند. تجربه نشان داد که هر چه شدت آسیب قارچ بیشتر باشد تعداد باندهای بیشتری تشکیل میشود که دلیل این موضوع مشخص نیست .

تحقیقات نشان داده است که ویروس ایکس به هر دو شکل عمودی (بوسیله انتشار اسپورها) و افقی (از طریق قطعات میسلیوم) قابل انتقال است. میزان انتقال افقی معمولاً بسیار بالا و 100% است در حالی که میزان انتقال عمودی بسیار متغیر و بین 30 تا 100% می تواند باشد.

ویروس X ممکن است در محیط بصورت نهفته باقی بماند و طی چند دوره محصول دهی نشانه هایی ایجاد نکند و یکدفعه ظاهر شود و عوارض شدیدی در برخی مواقع رشد قارچ در مناطق خالی Patch صورت می گیرد ولی بسیار کندتر از مناطق دیگر و یک منظره تپه و گودال را در توده رشد قارچ نمایان می سازد.

علاوه بر این نشانه دیگری وجود دارد که شامل تغییر رنگ Discoloration در گروهی از قارچ ها در بستر است که در این حالت کلاهک قارچ قهوه ای می شود ولی این حالت ممکن است همیشه دیده نشود.

یک نشانه کاملاً متفاوت باز شدن کلاهک قارچ قبل از بالغ شدن است Premature cap opening این امر در بعضی مواقع به علت شکل گیری ناقص کلاهک روی می دهد. در بعضی مواقع آسیبهای مورفولوژیکی بقدری شدید است که باعث می شود کلاهک قارچ تشکیل نشود.

نشانه های دیگری که از مزارع مختلف گزارش شده شامل : عدم توانایی رشد میسلیوم  کوتولگی قارچ، دوکی شدن قارچ، عدم وجود یا دفرمه شدن گیل ها.

پیشگیری و کنترل ویروس ایکس

برای اعمال مؤثرترین کنترل و شیوه های پیشگیری ضروری است که جدیدترین، قویترین و دقیق ترین داده های علمی درباره بیماری های ویروسی را در اختیار داشته باشیم. تأمین این هدف نیازمند سرمایه گذاری مستمر در جنبه های مختلف از جمله تشخیص بیماری، تعیین و توصیف ویروسهای مربوطه میباشد. همچنین ضروری است تکنیک های ارزان، سریع و دقیقی را برای تشخیص و تعیین ویروسها در اختیار داشت. کسب این نوع اطلاعات برای موارد ذیل ضروری است :

•  تشخیص سریع بیماری
• شناخت مراکز واقعی و احتمالی انتشار آلودگی
• دستیابی به تحلیل ریسک در مقابل خطر واقعی
• اقدامات کنترلی متمرکز

پس از شناسایی اولین موارد ابتلا، باید محدودیت هایی بر تمام خط تولید و جابجایی ها صورت گیرد قبل از بروز بیماری سایر محل های احتمال پراکندگی بیماری را مورد ارزیابی قرار داد.

برای کشف و تأیید موارد آلودگی، ساز و کارهایی تعبیه شود که برای طراحی آن نیاز به آموزش و اطلاع رسانی از محل بروز بیماری یا محل وجود خطر می باشد.

بایستی به سرعت و دقت اطلاعات مربوط به محل بروز بیماری و وجود خطر به عوامل ذیربط در صنعت تولید قارچ رسانده شود. ضروری است کلیه پرسنل اهمیت مفهوم ” امنیت زیستی ” هنگام بروز بیماری را درک کنند و بیماری را بدون فوت وقت به مسئولین مربوطه گزارش نمایند.

شیوع بیماری از محل ابتداء اولیه می تواند تنها با یک ذره آلوده که از طریق هوا به سالنهای مجاور می رسد گسترش یابد. در شیوع بیماری اخیر ثابت شده است که گرد و خاک محیط های آلوده که از طریق هوا، کارکنان، وسایل نقلیه و تجهیزات انتشار می یابند می تواند از جمله عوامل مهم گسترش آلودگی باشد. ضدعفونی دقیق وسایل نقلیه قبل از جابجایی محصول، زباله یا تجهیزات به نقاط دیگر از جمله مهمترین عوامل کنترل انتشار آلودگی است.

اقدامات اختصاصی :

پاستوریزه کردن سالن ها پس از برداشت محصول در دمای 70 درجه بمدت 12 ساعت.

اطمینان از سلامت مواد اولیه مخصوصاً کمپوست حاوی بذر ضروری می باشد.

استفاده از فیلترهای HEPA در دریچه های ورودی و خروجی هوا.

برداشت به دقت محصولات قبل از بازشدن کلاهک و انتشار اسپورها در محیط.

استفاده از نمک یا مواد ضدعفونی کننده در محلهای ورودی.

نتیجه گیری :

• تصمیمات بایستی مبتنی بر دانش باشد.
• مراقبتها باید تأثیر گذار باشد.
• تشخیص ها باید به دقت صورت پذیرد.
• سیاستهای اتخاذ شده باید با برنامه ریزی دقیق انجام شود.
• نیروی انسانی متخصص باید آموزش دیده و کافی باشد.
• همکاری مناسب بین تمامی مراکز پرورش قارچ صورت پذیرد.

ماهنامه اقتصاد و زندگی