عوامل محیطی تأثیرگذار بر رشد قارچ

عوامل محیطی تأثیرگذار بر رشد قارچ وجود دارند. در طول انجام مراحل کشت، تولیدکننده ضمن توجه و تمرکز بر روند پرورش باید با برنامه‌ریزی درست به تقسیم‌کار، نظارت، بودجه‌بندی و محاسبه‌ی سود و زیان شرکت بپردازد. باید توجه داشت که عوامل محیطی مانند: دما، رطوبت، نور و جریان هوای اتاق کشت تأثیر زیادی در سود و زیانشان دارد.

درجه حرارت

در طول مدت رشد میسلیوم‌ قارچ در سالن، بستر کشت باید دارای حرارت مطلوب( ۲۵-۲۶ درجه سانتیگراد) و یکنواخت باشد. اما با رشد میسیلیوم و ورود به مرحله هوادهی، دمای بستر از اهمیت کم‌تری برخوردار خواهد شد و از این مرحله به بعد دمای هوا و محیط سالن حیاتی خواهد بود. طول مدت رشد کلاهک قارچ، سایز و تراکم پین های روی بستر همگی  تحت تأثیر دمای محیط سالن در طول مرحله هوادهی و برداشت خواهند بود.

هر نوع قارچ و واریته قارچ در فاز رویشی و برای تولیدکلاهک‌های نیاز به دمای خاصی  دارد. یک تولیدکننده مجرب قارچ که ادوات مورد نیاز را در اختیار داشته باشد می‌تواند با کنترل دمای بستر و محیط سرعت رشد هر یک از مراحل رشد را  آهسته یا سریع‌تر پیش ببرد. لازم بذکر است حفظ اعتدال در دما که نتیجه آن رشد نرمال میسیلیوم قارچ است،توصیه می گردد.

با کاهش دما سرعت رشد میسیلیوم کاسته خواهد شد و در نتیجه سبب طولانی تر شدن دوره کشت خواهد شد. معمولا در این وضعیت امکان کنترل کیفی محصول بیشتر مهیا خواهد شد. اما در دمای بالاتر از حد نرمال، طول دوره کشت و برداشت محصول کوتاه تر خواهد شد. اما مشکل بزرگ در این وضعیت این است که همراه با رشد سریع قارچ‌ها بر روی بستر، سرعت رشد و تکثیر آفات و بیماری‌ها نیز افزایش خواهد یافت و در نتیجه آسیب ها و خسارات بیشتری وارد خواهد شد.

باردهی

محصول قارچ در طی مراحلی تحت عنوان فلاش، برداشت می شود که تعداد آن بر اساس برنامه تولید، میزان کمپوست مصرفی در واحد سطح، میزان آلودگی سالن و… از ۲ تا ۴ فلاش متغیر خواهد بود. طول مدت هر فلاش‌ بسته به نژاد قارچ پرورش داده شده و تکنیک های پرورش حدود ۷ الی ۱۰ روز خواهد بود. چگونگی رشد کلاهک قارچ  بر روی بستر نظیر اندازه قارچ،کیفیت قارچ و تعداد قارچ در واحد سطح بستر و حتی بیماری هایقارچ بر روی بستر را می‌توان در طی مراحل اولیه پیدایش و روند رشد پین ها بر روی بستر تشخیص داد. ظهور به تعداد فراوان، متراکم و ناگهانی پین‌ها، نشانگر الگوی تراکم زیاد قارچ بر روی بستر خواهد بود.

به زبان ساده تر، در صورت رویش و پیدایش غیریکنواخت و با فاصله پین ها از یکدیگر بر روی بستر، محصول غیر یکنواختی را بر روی بستر شاهد خواهیم بود.  وجود این عارضه ضمن کاهش در راندمان تولید،مشکلات عدیده ای در آبیاری و نگهداری سالن بوجود خواهد آورد.

برای دستیابی به یک محصول مرغوب و یکنواخت باید از برداشت قارچ های ریز پرهیز کرد و با همین نگاه اجازه و  فضای مناسب برای رشد و افزایش وزن قارچ بر روی بستر را باید مهیا کرد.

ضمن رعایت اندازه و سایز قارچ برداشتی، با هدف کاهش خسارت آفات و بیماری ها که معنی آن محصول بیشتر خواهد بود، سرعت عمل در برداشت و کاهش  مدت‌زمان برداشت باید در دستور کار قرار گیرد. به منظور تحریک و تسریع در تشکیل پین و قارچ ها در فلاش دو، باید هر چه سریعتر ته مانده  قارچ های باقی مانده بر روی بستر درانتهای فلاش یک را از بستر برداشت کرد.

جریان هوا

جریان هوای مناسب و یکنواخت در تمام سطوح بستر که برای ایجاد هم دمایی در تمام نقاط سالن و بستر بسیار ارزشمند است، باید در زمان تاسیس مزرعه، با ساخت سالن های پرورش استاندارد و با رعایت نکات کلیدی در مبحث ایزولاسیون وتاسیسات در نظر گرفته شود.

با سرمایه گذاری مناسب و دور اندیشی لازم، تولیدکننده می‌تواند بر کل چرخه رشد و پرورش قارچ نظارت کافی و وافی داشته  و در چرخه تولید، کم و کاستی‌ها را مرتفع نموده و در اخر محصول باکیفیتی به‌دست بیاورد.

در مراحل ابتدایی تشکیل پین و با هدف کنترل پارامترهای محیطی در جهت کنترل تعداد پین در واحد سطح، باید علاوه بر درصد معینی (۲۰-۴۰درصد) از هوای برگشتی، از هوای ازاد و دور فن مناسب نیز بهره برد. در این راستا دریچه های اگزوز درب پشت سالن با هدف خروج گازهای متصاعد شده از بستر و قارچ ها و همچنین خروج رطوبت مازاد موجود در سالن، نیز به قدر کفایت باز بماند.

کاهش رشد رویشی

با کاهش رشد رویشی میسیلیوم قارچ در بستر، تولید و خروج گازهای متصاعد شده از بستر نیز مقدارشان تقلیل می‌یابد. اما با رسیدن کلاهک قارچ به حداکثر اندازه، تولید گاز کربن دی‌اکسید نیز افزایش می‌یابد. تهویه موثر با استفاده از دریچه های هوای باز سیرکوله و تازه به همراه دور فن مناسب مهمترین ابزار در کنترل غلظت این گاز خواهد بود.

در صورتی که هوای تازه بطور کامل و صد درصدی  و بدون هیچ تغییر دمایی و رطوبتی وارد  سالن شود خود موجب اختلال در شرایط محیطی سالن شده و به همین دلیل به سیستم‌ های  مه پاش، برودتی و حرارتی جزء لاینفک تولید قارچ شده است.

تبخیر مناسب و منطقی رطوبت از سطح بستر، مهمترین پیامد گردش هوا مناسب در سالن است.  در صورت عدم  وجود هوایی از حیث کیفیت (رطوبت،دما و غلظت دی اکسید کربن بالا) و شدت جریان ایده ال در سالن سبب بر هم خوردن اقلیم سالن و کاهش شدید تبخیر از سطح بستر و قارچ خواهد شد و همین موضوع ضمن وارد آوردن لطمات سنگین کیفی به محصول قارچ، سبب بروز انواع بیماری های فیزیولوزیکی و باکتریایی در سالن نیز خواهد شد.

آبیاری

برای داشتن محصولی مطلوب از حیث کیفیت و کمیت باید با بهترین روش‌ها و ادوات آبیاری، نیاز به آب بستر را برطرف کرد. وقتی ‌که در پرورش قارچ از خاک پوششی مرغوب مثل خاک پیت، استفاده می‌کنیم، باید میزان تبخیر مناسب از سطح بستر را با استفاده از ادوات موجود در سالن ایجاد کنیم. بسترهای فاقد قارچ از یک سو با توجه به اینکه زودتر خشک می‌شوند باید به‌ طور مداوم و مکفی آبیاری شده و رطوبت نسبی محیط در مدت کوتاه استراحت بستر در حد ۹۰-۹۵% نگهداری شود. ابزار مناسبی که امروزه برای ربای تامین رطوبت استفاده می‌شود، مه پاشی  بصورت مقطعی است.

با خشکی خاک روی سطح بستر یک لایه‌ از میسلیوم و پین های مرده ظاهر می‌شوند که در این صورت پتانسیل زیادی از تولید از بین خواهد رفت.به همین دلیل استفاده از خاک دهی و خاک پوششی مرغوب با ظرفیت نگهداری بالای آب، ایجاد اقلیم مناسب و ایده ال در سالن و تشخیص آبیاری های مناسب با روش اجرای مطلوب توصیه اکید برای موفقیت در تولید است.

قبل از مرحله رشد کامل کلاهک قارچ بر روی بستر و زمان برداشت، آبیاری باید به‌صورت بی نقص( ابیاری ارام، بافشار کم و با استفاده از آبپاش های مخصوص)  انجام شود. در غیر اینصورت لطمات جبران ناپذیری به پین های در حال رشد بر روی بستر وارد خواهد شد.

با توجه به جنس خاک پوششی مصرفی ( خاک های ایرانی)اگر آب آبیاری در دفعات زیادتر و به یکباره به بستر وارد شود،ضمن احتمال لطمات کیفی و کمی به محصول، سبب پیدایش یک پوشش سخت و غیرقابل نفوذ بر روی بستر کاشت می‌شود. برای جلوگیری از این اتفاق باید به‌جای آبیاری یک مرتبه در روزبه مقدار زیاد،می‌توان ۲-۳ مرتبه در روز به‌طور ملایم اقدام به آبیاری کرد تا خاک‌پوششی قادر به جذب آب موردنیاز بوده و درنهایت آسیبی به سطح وارد نشود.

مه پاشی بعد از برداشت

بعد از اولین فلاش باید خاک‌پوششی با انجام عملیات مه پاشی سبک،مرطوب شود و تا رسیدن به اندازه نخود آن را مرطوب نگه داشت و در آن زمان دوباره رطوبت خاک‌پوششی را با ابیاری  افزایش می‌دهیم. در فلاش های بعدی به دلیل اینکه محصول کم‌تر می‌شود میزان آبیاری نیز به‌تناسب آن کاهش می‌یابد. و البته نباید اجازه داد خاک‌پوششی کاملاً خشک شود.