متدهای تلقیح کمپوست قارچ
با آماده شدن کمپوست فاز 2 برای کشت با توجه به وسعت مزرعه تولید و روش پرورش قارچ تلقیح کمپوست یا به اصطلاح کشت در دو سطح صنعتی (مزارع بزرگ) و سنتی (مزارع کوچک) انجام می گردد.
تلقیح کمپوست در روش سنتی پرورش قارچ:
در مزارع کوچک و کشت سنتی قارچ (که تقریبا در کشور ما منسوخ شده است) به طرق ذیل صورت می گیرد.
۱- تلقیح نقطه ای کمپوست قارچ:
در این روش اسپان (بذر قارچ) در عمق ۵ سانتیمتری و به فاصله ۲۰-۲۵ سانتیمتری از هم داخل کمپوست قارچ قرار میگیرند. در این روش در هر نقطه تعداد زیادی (۱۵ تا ۱۰ عدد) اسپان ریخته میشود. مشکل این روش افزایش دما در نقطه مرکزی محل بذرکاری با توجه به افزایش جمعیت میسیلیوم است.
۲- تلقیح سطحی کمپوست قارچ:
در این روش اسپان (بذر قارچ) در لایه سطحی بستر به صورت یکنواخت پخششده و با دست تا عمق ۱۰ سانتیمتری با کمپوست مخلوط میشود.
۳- تلقیح مخلوط کمپوست قارچ:
در این روش ابتدا اسپان به صورت یکنواخت با کمپوست قارچ ترکیب شده و سپس در طبقه، کیسه قرار میگیرد. این روش به دلیل پراکندگی یکنواخت اسپان در تمام کمپوست از دو روش قبل مناسبتر است.
۴- تلقیح لایه ای کمپوست قارچ:
در این روش اسپان بصورت لایه به لایه یعنی یک لایه کمپوست و یک لایه اسپان به بستر اضافه می شود. در این روش نیز احتمال افزایش دما در محل تجمع تصادفی اسپان در لایه های اسپان وجود دارد.
معایب روش سنتی تلقیح کمپوست قارچ
این سیستم به عنوان یک روش قدیمی قطعاً معایبی دارد که استفاده از آن مقرون به صرفه نیست. میتوان از معایب این سیستم به موارد زیر اشاره کرد:
۱- ارتفاع بیشتر، زیاد بودن سطح تماس کیسه با کیسههای اطراف که موجب گرم شدن کیسهها در تابستان میشود و اگر کیسهها را با فاصله بچینیم نظم آنها به هم میخورد چون نمیتوانند به هم تکیه کنند.
۲- کمتر بودن سطح زیر کشت نسبت به وزن
۳-عدم فشردگی لازم باعث رشد سست میسلیوم ها میشود.
۴- نسبت به روشهای مدرن تبادلات دمایی و هوایی سختتر صورت میگیرد.
در مزارع بزرگ با استفاده از تجهیزات جدید و به روز، کمپوست آماده فاز دو بلافاصله پس از تلقیح با میزان معین از اسپان به صورت بلوک های مکعب مستطیل با میزان معین ازفشردگی معین و در اوزان ۱۷-۲۰ کیلوگرم درامده و با انتقال انها به سالن های پرورش قارچ آماده بهره برداری می شوند.
از محسنات این روش میتوان از دقت بالای کار در میزان بذر مصرفی و پراکنش یکنواخت آن ،میزان کمپوست مصرفی ثابت و معین در واحد سطح زیر کشت ،میزان فشردگی یکنواخت بستر، کاهش ریسک آلودگی، کوتاه شدن طول مدت زمان تلقیح و فاصله گرفتن از خطاهای انسانی در عملیات کشت نام برد.
انواع متدهای پرورش قارچ
پس از تولید و تهیه کمپوست فاز 2 از روش های متنوعی برای پرورش قارچ می توان استفاده که بر اساس امکانات و میزان سرمایه و پلن تولید یکی از روش های ذیل قابل بهره برداری خواد بود.
– سیستم جعبه ای. در این روش کمپوست فاز 2 در داخل جعبه های عمدتا چوبی و ندرتا پلاستیکی ریخته می شود.مزیت این روش در این است که می توان از اطاق های مجزا برای رشد میسیلیوم در مرحله اسپان ران، رشد میسیلیوم در خاک ، هوادهی و برداشت استفاده کرد. جعبه ها در ابعاد گوناگون تعبیه شده و در صورت بزرگی بیش از حد می توان از لیفتراک برای انتقال جعبه ها استفاده کرد. از معایب آن می توان به هزینه های دائمی تعویض جعبه ها و نیز عدم تهویه مطلوب کمپوست با توجه به جعبه چوبی مصرفی اشاره کرد.
– سیستم طبقه ای. این سیستم برای مزارع بزرگ و سالن های بزرگ مناسب است که بر اساس ابعاد سالن طول و عرض و همچنین تعداد طبقات و در مجوع سطح زیر کشت متنوعی را شامل خواهد شد. از معایب این سیستم می توان از هزینه زیاد ساخت طبقات مناسب ( با توجه به ابعاد استاندارد و جنس سازه مصرفی- اهن گالوانیزه ) و امکان انتشار سریع بیماری در این متد نام برد و از مزایا آن به سهولت در امر برداشت اشاره داشت.
کمپوست فاز 2 پس از تلقیح در یکی از دو روش زیر بسته بندی شده و به طبقات سالن پرورش قارچ منتقل می شود.
روش کیسه ای کشت قارچ :
این روش به دلیل ارزانی مواد مصرفی ، حذف کیسه های آلوده از سالن، عدم نیاز به ماشین الات و سرمایه گذاری های اولیه و همچنین قابل استفاده در مزارع کوچک و بزرگ در دوره ای بسیار مورد توجه بوده است.در این روش از کیسه های پلاستیکی با دهانه ۳۵ و ارتفاع ۳۰ -۴۰ سانتیمتر که در کناره های هر کیسه تعداد معدود سوراخ برای تنفس کمپوست تعبیه شده، استفاده می شود.در هر کیسه ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم کمپوست ریخته آن را با استفاده از دست یا دستگاه ویژه فشرده می کنند. در این روش می توان تا 110 کیلوگرم کمپوست در واحد سطح مصرف کرد.
روش کشت بلوک:
این روش در یک دهه اخیر در کشور ما به سرعت توسعه یافته است که عواملی نظیر سهولت در نقل و انتقال، سهولت و افزایش سرعت کار در روز تلقیح، میزان فشردگی ثابت در تمام بلوک ها، میزان بذر مصرفی ثابت و معین در این مسیر بی تاثیر نبوده است. در این روش بلوک ها به شکل مکعب مستطیل در ابعاد ۶۰*۴۰*۲۰ سانتی متر با متوسط وزن ۱۷ تا ۲۰ کیلوگرم در خواهند آمد. بزرگترین مزیت این روش را سهولت در اجرای عملیات مختلف در سالن نظیر خاکدهی ، رافلینگ، برداشت ، جریان یکنواخت و ثابت هوا در تمام سالن و همچنین افزایش ۵ تا ۱۰ درصدی افزایش سطح زیر کشت عنوان کرد.تنها عیب این روش در سرمایه گذاری اولیه نسبتا بالای این متد در قیاس با سایر روش است.
مزایای روش بلوکی
از مزایای این روش جدید میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- شکل مکعبی آنها باعث میشود سطح بستر وسیعتر باشد.
۲-به دلیل سطح بیشتر، وزن کمتری را نسبت به روش کیسهای دارند.
۳-چون نسبت به روش کیسهای در آنها کمپوست با فشردگی بیشتری وجود دارد، همین عامل باعث موجب رشد یکنواخت میسلیوم ها میشود.
۴- چون سطح مسطحی دارند خاک دهی به صورت یک نواخت انجام میشود.
۵- به دلیل ارتفاع کمتر تبادلات دمایی و هوایی در آن بهترانجام میشود.
۶-به دلیل ارتفاع کم سطح تماس بلوکها کمتر است و در نهایت کنترل دما در تابستان راحتتر است.
تونل های فاز3 تولید کمپوست
در یک دهه اخیر در کشورهای پیشرو صنعت قارچ دنیا استفاده از تونل های فاز سوم مورد توجه قرار گرفته است. در این روش توده کمپوست فاز دوم به صورت یکجا پس از تلقیح به تونل های ویژه منتقل شده و همانند تونل فاز دو که تمام توده به یکباره پاستوریزه و شیرین می شود،در این تونل تمام توده کمپوست بصورت یکجا مرحله اسپانران را طی خواهد کرد و پس از آن توسط ماشین الات ویژه کمپوست ضمن انتقال به طبقات سالن به صورت همزمان خاک دهی نیز می شود. از مزایای این روش یکنواختی در توده کلون شده کمپوست و کاهش ۱۰-۱۲ روز دوره اشغال سالن در هر دوره (افزایش دوره کشت سالنها از ۶ دوره در سال به ۸ دوره) نام برده و از معایب ان به سرمایه گذاری اولیه بالا و ریسک بالای آلودگی باید اشاره کرد.
مهمترین ویژگی های اسپان (بذر قارچ) مصرفی
از ویژگیهای بذر قارچ مرغوب میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-توده بذر قارچ کاملاً سفید و شبکه میسلیومی اطراف تمامی دانهها را پوشانده باشد.
۲-رنگ اسپان تازه سفید است در صورت قهوهای بودن نشانه کهنه و مانده بودن بذر است.
۳-توده بذر باید عاری از هرگونه کپک و لکههای رنگی باشد.
۴-بوی ترشیدگی ندهد.
میزان مصرف بذر قارچ
واحد اندازه گیری بذر قارچ (اسپان) در ایران کیلوگرم است و در ازای هر تن کمپوست ۱۰ کیلوگرم بذر مصرف میشود. بیشتر بودن مقدار بذر هیچ تأثیری در باردهی ندارد و فقط دوره پنجه دوانی را کم میکند در ضمن استفاده بیشتر بذر نیز موجب بالا رفتن دمای کمپوست میشود. چون اگر دمای بیشتر از ۳۰ درجه باشد و به مدت بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه کند موجب مرگ میسلیوم میشود.
و مصرف کمتر از حد لازم نیز موجب افزایش مدت ریشه دوانی داخل کمپوست میشود و اگر شرایط کلی محیط مساعد نباشد، مدت زمان کافی را جهت رشد کپکها و عوامل رقیب فراهم میکند و موجب کاهش مواد مغذی در کمپوست میشود. بنابراین استفاده بهینه و مناسب از بذر طبق وزن کمپوست بسیار مهم است.