فاز رویشی و فاز زایشی قارچ خوراکی
چرخه زندگی قارچ دکمه‌ای دارای دو بخش کاملاً مجزا تقسیم می شود
قارچ‌ها به اذن خالق طبیعت دارای چرخه زندگی خاصی می‌باشند و بشر با الگوبرداری از آن اقدام به تکثیر و پرورش قارچ خوراکی و دارویی به صورت صنعتی نموده است. چرخه زندگی قارچ دکمه‌ای دارای دو بخش کاملاً مجزا و متمایز فاز رویشی و فاز زایشی است.
فاز رویشی
در این مرحله محیطی کاملاً ایده آل و مطلوب برای رشد رویشی (علفی) های قارچ در بستر رویشی مطلوب مهیا می‌شود. این محیط ایده آل دارای پارامترهای اقلیمی، دما (۲۴-۲۶ درجه سانتی‌گراد)، رطوبت ۹۵℅ و غلظت گاز دی‌اکسید کربن (۹۰۰۰-۴۰۰۰ pph) است. بدیهی است ایجاد این پارامترهای اقلیمی در محیطی خاص با سازه‌های مناسب و در طبقات امکان پذیر می‌باشد که ما آن را سالن پرورش قارچ می‌نامیم که می‌تواند صنعتی یا سنتی باشد.
هدف فاز رویشی
همانگونه که ملاحظه شد هدف از فاز رویشی تنها ایجاد شرایط مطلوب برای رشد علفی و رویشی میسیلیوم قارچ خوراکی دربستر رویش است که علاوه بر کیفیت کمپوستمصرفی، کیفیت و میزان بذر مصرفی، مدیریت سالن پرورش در ایجاد و حفظ پارامتر های اقلیمی توضیح داده شده در کیفیت بافت و توده میسیلیوم موجود در بستر موثر می باشد. پس از رشد میسیلیوم در خاک پوششی و ظهور بافت میسیلیوم قوی در ۷۵℅ آن، سالن پرورش آماده ورود فاز زایشی و تولید میوه قارچ می شود.
نکات مهم در فاز رویشی
این مرحله نیاز به توجه به موارد زیر دارد:
Ø بسته‌بندی کمپوست
بستر رویشی (کمپوست) در قالب بلوک‌های بسته‌بندی‌شده با متوسط وزن ۱۸ کیلوگرم به همراه بذر به میزان مناسب به سالن‌های پرورش انتقال داده می‌شود. به‌منظور حداکثر بهره‌وری از فضای سالن‌های پرورش، بستر پرورش و رشد مطلوب میسیلیوم در کمپوست، انجام اقداماتی نظیر سر برداری یا تخته‌کوبی، در روز ۱۲-۱۰ پس از انتقال بلوک‌های کمپوست به سالن‌های پرورش و القاء شرایط اقلیمی مناسب در سالن در دستور کار واحدهای صنعتی پرورش قارچ خوراکی طبق جدول زمان‌بندی قرار می‌گیرد.
Ø تخته‌کوبی
تخته‌کوبی یا سر برداری شامل حذف نایلون رویی بلوک‌های مستقر در طبقات و ایجاد سطح کاملاً صاف به همراه پر کردن فضای خالی بین بلوک‌ها با کمپوست، فشرده کردن مجدد سطح بستر و پوشش آن با نایلون یا روزنامه باطله می‌باشد. واضح است که در صورت استفاده از روزنامه، مرطوب نگه‌داشتن روزنامه الزامی است. ۱۶-۱۴ روز پس از پر شدن سالن، بستر رویش در درون و لایه‌های بیرونی خود با میسیلیوم قارچ کاملاً پوشیده شده و درنتیجه رنگ بستر کاملاً سفید به نظر خواهد رسید. در این زمان سالن آماده ورود به مرحله بعدی است.
Ø رطوبت خاک
در مرحله بعد، سطح بستر پرورش توسط خاک دهی و خاک‌پوششی با مشخصات فنی خاص (به‌عنوان‌مثال عاری بودن از میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا- قابلیت تبادلات گازی- ظرفیت نگهداری آب بالا و …) به ضخامت ۵-۳ سانتی‌متر پوشیده می‌شود. در این مرحله خاک‌پوششی مورداستفاده باید دارای رطوبت اولیه مناسبی برای پهن کردن روی بستر باشد و پس از اجرای عملیات خاکدهی، در طی چند نوبت آبیاری (در ۵ تا ۶ روز اول) خاک روی بستر از حیث رطوبت به مرحله اشباع خواهد رسید.
Ø ورود میسیلیوم
میسیلیوم در طی 48-36 ساعت پس از انجام خاکدهی آهسته از سطح بستر کمپوست وارد خاک پوششی خواهد شد و پس از 11-10 روز تقریبا تمام سطح و عمق خاک پوششی با میسیلیوم قوی قارچ پوشیده می شود. در طول این مدت عملیات خاص شامل آبیاری ها، سمپاشی ها، و خاک ورزی (Ruffling) به منظور ایجاد بافت میسیلیوم مطلوب در بستر، در دستور کار قرار می گیرد. این زمان، نقطه پایانی فاز رویشی و شروع فاز زایشی رشد میسیلیوم می باشد.
فاز زایشی
در فاز زایشی پارامترهای اقلیمی در سالن در مدت ۵-۳ روز به استاندارد های جدیدی تغییر خواهد یافت که اصطلاحاً به آن دوره شوک یا هوادهی گفته می شود. در این مرحله میسیلیوم های بالغ و آماده موجود در خاک پوششی با یکدیگر امتزاج یافته و از محل امتزاج بافت اولیه میوه قارچ و در نهایت کلاهک و میوه قارچ ظاهر می شود. در طبیعت این تغییر اقلیمی عمدتاً پس از رعد و برق، رگبار و بارانهای بهاری و کاهش دمای محیط رخ میدهد و به همین دلیل است که در بهار پس از رگبارهای بهاری در طبیعت قارچ های خوراکی وحشی ظاهر می شوند.
هدف فاز زایشی
هدف از این فاز، ظاهر شدن میوه قارچ است که با روشهای مختلف به طور مصنوعی در کارگاه یا سالن پرورش قارچ انجام می‌شود.
نکات مهم در فاز زایشی
این مرحله نیاز به توجه به موارد زیر دارد:
تغییرات دما
برای شروع فاز زایشی در سالن پرورش، به صورت تدریجی و در طول مدت ۵-۳ روز دمای هوای سالن به ۱۷-۱۶/۵ درجه سانتی گراد ( که به طبع آن دمای کمپوست ۲۰-۱۸ درجه سانتی گراد )، غلظت دی اکسید کربن ۱۴۰۰-۱۰۰۰ ppm و رطوبت نسبی به دامنه ۸۵-۸۰ ℅ خواهد رسید. در کنار این تغییرات اقلیمی وجود باکتری خاصی در خاک پوششی مصرفی نیز در انجام فاز زایشی نفش بسیار مهمی دارد.
رشد پین
در حضور باکتری خاص و در سایه تغییرات اقلیمی حادث‌شده در سالن، به‌تدریج بافت اولیه قارچ و در ادامه رشد این بافت، پین‌های کوچک پس از ۵-۳ روز میوه قارچ بر روی بستر ظاهر و آماده برداشت خواهد بود. عملیات برداشت قارچ در قالب زمانی معین (هفته) و بانام فلاش صورت می‌گیرد و در صورت مهیا بودن تمامی شرایط و نگهداری مطلوب سالن و عدم ظهور بیماری‌های مختص قارچ بر روی بستر، برداشت در ۳ فلاش انجام می‌شود.
دوره استراحت
در فلاش اول پس از ۵-۴ روز برداشت روزانه، سالن یک دوره استراحت ۳-۲ روز را خواهد گذراند. با ظهور قارچ و فلاش دوم بر روی بستر مجدداً پس از ۵-۳ روز برداشت و طی دوره استراحت، فلاش سوم بر روی بستر ظاهر خواهد شد. در طول مرحله هوادهی و برداشت، سالن تحت تیمار و نگهداری‌های خاص ازجمله عملیات آبیاری متعدد بستر با میزان آب مناسب و در زمان معین، حفظ رطوبت سالن در صورت نیاز سمپاشی بستر با قارچ‌کش های ویژه قرار می‌گیرد. در طول عملیات برداشت دمای هوا ۱۷ درجه سانتی‌گراد و دمای کمپوست ۱۹-۱۸ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۸۵-۸۰ ℅ خواهد بود.
اهمیت استفاده از پرسنل متخصص
به دلیل اهمیت بسیار زیاد مقوله برداشت باهدف کاهش خسارات کیفی و کمی به محصول تولیدشده (فاز رویشی و فاز زایشی قارچ خوراکی) در سالن، باید از پرسنل مجرب و کارآزموده استفاده شود. عملیات برداشت توسط دست انجام می‌شود. قارچ‌ها در سالن در ظروف یک‌بارمصرف قرار داده خواهد شد و با انتقال ظروف به واحد بسته‌بندی، پس از توزین و بسته‌بندی مناسب به بازار مصرف ارسال خواهد شد.
جدول زمان بندی مزرعه
پس از پایان عملیات برداشت در فلاش سوم، سالن پرورش با تمامی محتویات باهدف از بین بردن بیماری‌ها در دمای ۷۲-۷۰ درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۰ ساعت با بخارآب پخته و بعد اقدام به تخلیه سالن می‌شود. با این عمل ریسک آلودگی در مزرعه سالن‌های پرورش به حداقل می‌رسد. در صنعت پرورش قارچ، طول دوره ساخت کمپوست ۲۵ روز و در طول دوره پرورش قارچ در سالن ۶۰ روز (۲۵ روز فاز رویشی، ۳۲ روز فاز زایشی و برداشت و ۳ روز پخت و تخلیه سالن) می‌باشد و به همین اساس جدول زمان‌بندی در مزرعه قارچ بر مبنای دوره‌های ۶۰ روزه خواهد بود.
